با وجود وعده ترامپ برای پایان سریع جنگ، اوکراین امروز میان پیشروی آرام روسیه، تردید واشینگتن و مذاکراتی قرار دارد که پشت درهای بسته با مسکو شکل میگیرد؛ مسیری که بیش از آنکه به پیروزی اوکراین شبیه باشد، اروپا را نگران یک پیمان مینسک تازه میکند.
در ماههای منتهی به انتخابات، دونالد ترامپ اعلام کرد که اگر به کاخ سفید بازگردد «جنگ اوکراین را ظرف ۲۴ ساعت تمام میکند». این وعده تبدیل به ستون مرکزی کمپین او شد؛ وعدهای که هم محبوبیت داخلی میآورد و هم تصویری از یک «میانجی قاطع» میساخت. اما اکنون، با گذشت ماهها از بازگشتش به اتاق بیضی در کاخ سفید، چشمانداز پایان جنگ نهتنها مبهمتر شده، بلکه پیچیدگیهای سیاسی، نظامی و دیپلماتیک تازهای نیز به آن افزوده شده است.
سفر اخیر مقام ارتش آمریکا، دن دریسکول، به کییف و دیدار برنامهریزیشده او با مقامهای روسی، تازهترین تلاش کاخ سفید برای برقراری تماس مستقیم و آغاز دوباره گفتوگوهاست؛ تلاشی که نشان میدهد دولت ترامپ بهدنبال یک «راهحل از بالا» است، نه از مسیر معمول وزارت خارجه. دریسکول، همراه با دو ژنرال چهارستاره، قرار است وضعیت میدان جنگ، ظرفیت صنایع نظامی اوکراین و سناریوهای احتمالی برای توقف جنگ را بررسی کند. اما این ماموریت بیش از آنکه نشانه سرعت باشد، نشانه سردرگمی است؛ نشانهای از اینکه دولت هنوز فرمولی مشخص برای توقف جنگ پیدا نکرده است. نشستهای پیاپی با طرف روسی، مذاکرات در کشورهای مختلف و حتی دیدار مستقیم ترامپ با پوتین در آلاسکا هیچکدام نشان نداد که توافقی در راه است.
حالا گزارشهای منتشرشده از سوی اکسیوس نشان میدهد کاخ سفید در حال تهیه یک طرح ۲۸ مادهای با همکاری مستقیم روسیه است؛ طرحی که استیو ویتکاف، فرستاده ترامپ، آن را هدایت میکند. اما نکته کلیدی این است: این طرح قبل از آنکه با اوکراین هماهنگ شده باشد، با مسکو تنظیم میشود. منابع روسی بهخصوص کیریل دمیتریِف، کسی که در ماه گذشته با ویتکاف نشست داشت، آشکارا گفتهاند که «اینبار موضع روسیه واقعاً شنیده شده» اما این جمله در کییف بیش از آن که پیام مصالحه باشد زنگ هشدار است.
این واقعیت که فرستاده رئیسجمهوری آمریکا سه روز کامل با تیم روسی در میامی نشست داشته، اما دیدار برنامهریزیشده با زلنسکی به تعویق افتاده، بهتنهایی شکاف موجود را نشان میدهد: واشینگتن فعلا با مسکو حرف میزند، نه با متحدش.
این روند برای اوکراین جذاب نیست. اوکراین میداند که هر طرح آمریکایی بدون حضور فعال کییف، دیر یا زود به سمت «انجماد جنگ» یا «تثبیت خطوط تماس» میرود؛ همان چیزی که مسکو میخواهد. اگر خط تماس فعلی بهعنوان نقطه شروع مذاکره پذیرفته شود، روسیه با سرعت «لاکپشتی اما مداوم» خود در دونباس و زاپوریژیا در عمل در موضع بهتری قرار میگیرد. پیشرویهای اخیر در جبهه جنوب شرقی، هرچند تاکتیکی و محدود بوده، اما در تحلیل نهایی به روسیه وزن بیشتری در مذاکرات میدهد. در زبان ساده: روسیه زمینگیر شده، اما متوقف نشده؛ و توقف نکردن یعنی امتیاز.
رسانههای اروپایی از جمله اشپیگل و فایننشالتایمز در هفتههای اخیر نوشتهاند که «حمایت آمریکا از اوکراین وارد مرحله انتخاب گزینشی شده است». باید این را در نظر داشت که دولت ترامپ در شرایطی که اولویتهایش در خاورمیانه، توافقهای انرژی، فروش سلاح و مهار چین است، تمایلی ندارد در اوکراین همان سطح از «تعهد نامحدود» دولتهای قبلی را ادامه دهد. لحن کاخ سفید نیز تغییر کرده: سخنگفتن از «انعطاف»، «واقعبینی» و «زمان مناسب برای مصالحه» همان چیزی است که اوکراین همیشه از آن هراس داشته است.
در نهایت به نظر میرسد جوهر ماجرا این است که واشینگتن دیگر به دنبال یک پیروزی اوکراینی نیست؛ بلکه به دنبال یک توقف قابل اداره است. توقفی که بتواند آن را «دستاورد سیاست خارجی آقای رئیس جمهوری» معرفی کند، حتی اگر در عمل به معنای تثبیت شرایط فعلی روسیه باشد.
از طرف دیگر از نگاه مسکو، شرایط بینهایت امیدوارکننده است. افزایش حملات پهپادی روسیه، موج فشار بر زیرساختهای اوکراین، و پیشرویهای کوچک اما ثابت نیروهای روسی همگی بخشی از یک استراتژی فرسایشیاند که هدف آن «بالا بردن قیمت صلح» است. به عبارت دیگر، روسیه امروز در نقطهای ایستاده که هر توافقی برایش بهتر از توافق دو سال پیش خواهد بود.
در این میان، اروپا نیز نگران است. پاریس و برلین آشکارا میگویند طرحی که بدون حضور پررنگ اوکراین و تنها با جلب رضایت روسیه نوشته شود، نه به صلح میانجامد و نه به امنیت. اما وزن سیاست خارجی اروپا و توان نظامی و اراده آن در برابر واشینگتن محدودتر از آن است که بتواند، به رغم حمایتهای نظامی، سیاسی و معنوی از کیف، مسیر را تغییر دهد.
حالا این لحظه، لحظهای است که آینده جنگ اوکراین در چهار نقطه بازتعریف میشود:
روسیه که آهسته اما پیوسته پیش میرود
اوکراینی که به تجهیزات و تضمینهای تازه نیاز دارد
اروپایی که نگران تکرار توافقی مانند مینسک است
و آمریکا که تلاش میکند صلحی «قابل فروش» بسازد، نه یک پیروزی کامل
این جا است که وعده ترامپ برای پایان سریع جنگ، امروز بخشی غیر قابل باور از یک معادله پیچیده شده است. اگرچه پایان ممکن است نزدیک باشد، اما نه به الزام به شکلی که اوکراین میخواست. آنچه اکنون در حال شکلگیری است، چیزی شبیه یک توافق سرد است. توافقی که اگرچه کشتار را متوقف میکند، اما نقشه سیاسی اوکراین را برای سالها منجمد خواهد کرد.