روند صلح اوکراین در روزهای اخیر با دو افشاگری مهم وارد مرحلهای تازه شده است؛ مرحلهای که در آن نهتنها کارآمدی طرح صلح دولت ترامپ، بلکه سازوکارهای تصمیمسازی در این روند مورد توجه قرار گرفتهاند.
این دو رویداد، که یکی به درز یک مکالمه محرمانه و دیگری به منشأ طرح ۲۸ بندی مربوط میشود، فضای مذاکرات را پیچیدهتر کرده و پرسشهایی درباره نحوه طراحی و هدایت این ابتکار صلح ایجاد کرده است.
نخستین رویداد، انتشار فایل صوتی مکالمه میان استیو ویتکاف و یوری اوشاکوف بود؛ مکالمهای که در آن موضوعاتی مرتبط با نحوه بحثگذاری در مذاکرات مطرح شده است. درز این اطلاعات، فارغ از محتوای آن، توجه را به این واقعیت جلب کرد که تعاملات مربوط به طرح صلح از کانالهای رسمی و غیررسمی متفاوتی پیش میرود؛ کانالهایی که هر یک در معرض تفسیرهای گوناگون قرار دارند و میتوانند بر برداشت طرفها از روند مذاکرات تاثیر بگذارند.
رویداد دوم، افشا شدن این نکته بود که بخش قابلتوجهی از طرح ۲۸ بندی آمریکا بر پایه یک «غیرسند» ارائهشده از سوی روسیه شکل گرفته است. این موضوع نشان میدهد که روند طراحی طرح صلح تنها بر ورودیهای داخلی آمریکا تکیه نداشته و مجموعهای از اسناد و پیشنهادهای خارجی نیز در آن نقش داشتهاند. آشکار شدن این منشأ، بحثهایی را درباره میزان وابستگی طرحهای اولیه به مواضع یکی از طرفهای درگیر ایجاد کرد و نگاهها را به نحوه انتخاب منابع و اسناد پایهای در واشینگتن معطوف ساخت.
ترکیب این دو افشاگری، بدون آنکه لزوماً ماهیت مثبت یا منفی آنها را نشان دهد، تصویری پیچیدهتر از روند شکلگیری طرح صلح ارائه میکند. این تحولات نشان میدهد فرایند دیپلماتیک میان آمریکا، اوکراین و روسیه در بستری جریان دارد که در آن شفافیت، منابع اطلاعاتی، و مسیرهای ارتباطی نقش تعیینکنندهای در اعتمادسازی و شکلدهی به مراحل بعدی مذاکره دارند. اکنون بازیگران اصلی ــ از واشینگتن گرفته تا کییف و مسکو ــ باید مسیر ادامه این گفتوگوها را در شرایطی دنبال کنند که اطلاعات جدید، انتظارات و ادراک طرفها را دستخوش تغییر کرده است.
نشت مکالمه ویتکاف: شکاف در تیم ترامپ یا نشانهای از نفوذ خارجی؟
در این میان، نشت فایل صوتی مکالمه میان استیو ویتکاف، فرستاده ویژه ترامپ، و یوری اوشاکوف، یکی از بالاترین مقامات کرملین، تکانهای جدی در روند مذاکرات ایجاد کرد. در این مکالمه، ویتکاف ظاهراً به روسها مشاوره میدهد که چگونه واگذاری سرزمینی توسط اوکراین را به ترامپ «بفروشند». این اتفاق در زمانی رخ داد که واشینگتن تلاش داشت اوکراین را برای پذیرش طرحی تحت فشار بگذارد که از نظر بسیاری از سیاستمداران آمریکایی، «تسلیم کامل» در برابر مسکو بود.
واکنش جمهوریخواهان تندرو نیز به این نشت، شکاف داخلی را روشنتر کرد. دون بیکن، نماینده جمهوریخواه، صریحاً ویتکاف را «طرفدار روسها» خواند و خواستار اخراج او شد. چنین واکنشهایی نشان میدهد که حتی در حلقههای نزدیک به ترامپ نیز نگرانی درباره نفوذ روسیه در مسیر مذاکرات جدی است.
از سوی روسیه نیز واکنشها دوگانه بود. اوشاکوف ضمن پرهیز از تکذیب یا تایید مستقیم صحت فایل، تایید کرد که مکالمات محرمانه در حال شنود است و هدف از این کار را «مختلکردن روند صلح» اعلام کرد. این موضعگیری نشانهای آشکار از وجود یک جنگ اطلاعاتی موازی است؛ جنگی که میتواند هر لحظه مسیر پرونده اوکراین را تغییر دهد.
افشای سند روسی: طرح صلح آمریکا از کجا آمده بود؟
دومین مورد، گزارش چند منبع آگاه درباره منشأ «طرح صلح ۲۸ بندی» آمریکا بود. این طرح، که هفته گذشته علنی شد و موجی از واکنشهای منفی را به همراه داشت، بر اساس یک «غیرسند» روسی تدوین شده بود؛ سندی که مسکو پس از دیدار ترامپ و زلنسکی در ماه اکتبر به تیم ترامپ ارائه کرده بود.
این نکته، از چند جهت اهمیت دارد:
۱. روسیه عملاً چارچوب آغازین طرح آمریکا را نوشته بود؛ امری که بیسابقه و از نظر سیاسی خطرناک است.
۲. بسیاری از بندهای این طرح ــ خصوصاً مربوط به واگذاری سرزمین ــ همان مواردی بود که اوکراین سالها قاطعانه رد کرده بود.
۳. طرح بدون اطلاع کامل وزارت خارجه و شورای امنیت ملی و از مسیرهای غیررسمی شکل گرفته بود؛ از جمله جلسهای در میامی بین جرد کوشنر، ویتکاف و کریل دیمیترییف، رییس یکی از صندوقهای ثروت ملی روسیه.
این مسیرهای غیررسمی و موازی، یادآور الگوهایی در سیاست خارجی غیرسنتی ترامپ است؛ الگوهایی که تصمیمسازی رسمی را دور میزنند و مسیری شخصیتر برای پیشبرد اهداف ایجاد میکنند. اما در پرونده اوکراین، این رویه منجر به تدوین طرحی شد که نه تنها مورد پذیرش اوکراین و متحدان اروپایی قرار نگرفت، بلکه خود در واشینگتن نیز با مخالفت جدی مواجه شد.
کمک آمریکا به اوکراین؛ ابزار فشار یا تهدیدی واقعی؟
ترامپ و تیمش از ابتدا این طرح را همراه با تهدید کاهش کمکهای نظامی به اوکراین ارائه کردند. این امر بخشی از استراتژی فشار بود تا زلنسکی را وادار به پذیرش امتیازدهیهایی کنند که پیشتر به صراحت رد شده بود. اما با انتشار غیرسند روسی و آشکارشدن ارتباط آن با طرح آمریکا، این فشار نتیجه معکوس داد: اوکراینیها حمایت بیشتری از مواضع سرسختانه خود نشان دادند و متحدان اروپایی نیز بطور علنی نگران شدند.
هرچند طرح پس از موج انتقادها اصلاح شد و ۹ بند مهم از نسخه اولیه حذف شد، اما اعتماد سیاسی لازم از بین رفته است. حتی مارکو روبیو، وزیر خارجه، که در ابتدا این سند را مرور کرده بود، در گفتوگو با سناتورها مجبور شد تایید کند که برخی بندهای اولیه بیش از حد نزدیک به مواضع روسیه بوده است.
بازی دوگانه روسیه: مذاکره در ژنو، موشکباران در کییف
همزمان با مذاکراتی که در ژنو و ابوظبی در جریان بود، روسیه کییف را با موشکهای بالستیک و پهپاد هدف قرار داد و هفت نفر در پایتخت کشته شدند. زلنسکی این اقدام را «ریاکارانه» و تلاشی برای افزایش فشار در زمان مذاکره توصیف کرد. چنین حملاتی یادآور این واقعیت تلخ است که برای مسکو، میدان جنگ و میز مذاکره دو ابزار مکمل هستند.
روسیه با این حملات به اوکراین پیام داد که تا زمانی که امتیازهای اساسی در مذاکرات داده نشود، هزینههای نظامی ادامه خواهد یافت. و در همان حال، با استقبال از سفر ویتکاف به مسکو، این امکان را نیز دارد که قبل از زلنسکی بار دیگر بر متن طرح تاثیر بگذارد.
عقبنشینی ترامپ، فرصت یا دام؟
تاخیر ترامپ در دیدار با زلنسکی میتواند به اوکراین فرصت دهد تا موضع خود را تقویت کند و از فشارهای واشینگتن بکاهد. اما در مقابل، فضای خالی ایجادشده میتواند به روسیه اجازه دهد زودتر بر افکار ترامپ تاثیر بگذارد؛ خصوصاً از طریق فرستادهای که اکنون خود موضوع جنجال است.
در نهایت، مهمترین پیام این تحولات آن است که روند صلح اوکراین بیش از هر زمان دیگر در معرض نفوذ پنهان، رقابت دستگاههای اطلاعاتی، و مذاکرات پشت پرده قرار گرفته است. طرحی که قرار بود پایاندهنده جنگ باشد، اکنون به نقطهای از مناقشه بزرگتر تبدیل شده است: اینکه چه کسی بر دیپلماسی آمریکا تاثیر میگذارد، و چه کسی هزینه واقعی جنگ را میپردازد.
اگرچه طرح اصلاحشده حمایت مشروط اوکراین را به دست آورده، اما مسائل اصلی ــ بهویژه واگذاری سرزمینی ــ هنوز فقط در سطح دیدار مستقیم میان ترامپ و زلنسکی قابل حل است؛ دیداری که اکنون بیش از همیشه دور و نامطمئن به نظر میرسد.