از ابتدای محاصره غزه در سال ۲۰۰۷ تاکنون، میلیاردها دلار کمکهای بینالمللی به این منطقه سرازیر شده است، اما چرا مردم این باریکه سهمی از این کمکها نگرفتهاند؟
ایالات متحده، اتحادیه اروپا، سازمان ملل و دهها نهاد بینالمللی تلاش کردهاند با ارسال غذا، دارو، تجهیزات و منابع مالی، بار سنگین جنگها و محاصره بر دوش مردم عادی را کاهش دهند. اما واقعیت میدانی چیز دیگری است: یا بیشتر این کمکها یا به مقصد نرسیده یا در مسیر توقیف و مصادره شده و درنتیجه، تنها بخش کوچکی از آن به مردم عادی رسیده است.
ایالات متحده طی دو دهه گذشته بزرگترین حامی مالی مردم فلسطین بوده است. طبق گزارش USAID و کنگره آمریکا، بین سالهای ۱۹۹۴ تا ۲۰۲۰ بیش از ۵.۴ میلیارد دلار کمک مستقیم به فلسطینیان اختصاص داده شد، که بخش مهمی از آن به غزه رفت.
حتی در سالهای اخیر، با وجود قطع بخش زیادی از کمکها در دوره ترامپ، همچنان آمریکا منابع قابلتوجهی برای کمکهای انساندوستانه اختصاص داده است.
در سال ۲۰۲۱ دولت بایدن کمکهای جدیدی به ارزش ۲۳۵ میلیون دلار برای آژانس امدادرسانی سازمان ملل (UNRWA) تصویب کرد تا در بخش آموزش و سلامت در غزه هزینه شود.
اما این کمکها هرگز نتوانستند زندگی مردم را به شکل پایدار بهبود دهند. دلیل اصلی، ساختار غیرشفاف توزیع در غزه و سلطه گروههای مسلح بر مسیرهای اصلی دسترسی مردم به این کمکها بوده است.
سازمان ملل متحد همواره در مرکز امدادرسانی به غزه بوده است. آژانس UNRWA سالانه صدها میلیون دلار برای آموزش، خدمات بهداشتی و غذا هزینه کرده است. طبق آمار، در سال ۲۰۱۹ حدود ۱.۲ میلیارد دلار بودجه برای فلسطینیان اختصاص یافت که نزدیک به نیمی از آن به غزه رفت. اما بارها گزارش شد که محمولهها به دست گروههای مسلح افتاده است.
در جنگ ۵۰ روزه سال ۲۰۱۴، دستکم سه مورد موشکها و سلاحهای حماس در مدارس سازمان ملل که باید انبار کمکها میبود، کشف شد.
در سال ۲۰۲۱ نیز دیدهبان حقوق بشر گزارش داد که کامیونهای سوخت و مواد غذایی بارها از سوی نیروهای حماس مصادره شدند و به جای بیمارستانها، به تونلها و مراکز نظامی منتقل شدند. این الگو نشان میدهد مشکل اصلی، نبود نظارت مستقیم بر روند توزیع کمکهاست.
طرح ترامپ و «پنجره فرصت» تازه
اکنون، با طرح ۲۰ مادهای دونالد ترامپ برای پایان جنگ اسرائیل و حماس که در هفتم مهر اعلام شد، موضوع کمکها بار دیگر در کانون توجه قرار گرفته است.
این طرح شامل آتشبس، آزادی گروگانها، استقرار یک نیروی بینالمللی موقت و تشکیل هیئت حاکمه موقت با نظارت ترامپ و همراهی چهرههایی چون تونی بلر است.
تام فلچر، هماهنگکننده کمکهای سازمان ملل، در واکنش به این طرح آن را یک «پنجره فرصت» خوانده و اعلام کرده حدود ۱۷۶ هزار تن غذا، دارو و تجهیزات آماده ورود به غزه است.
او تاکید کرد که اگر گذرگاهها باز شوند و امنیت عبور تضمین شود، سازمان ملل و شرکایش میتوانند این کمکها را در سریعترین زمان به دست نیازمندان برسانند.
ساعاتی پس از ضربالاجل ترامپ که به حماس تا عصر روز یکشنبه فرصت داده بود توافق را بپذیرد یا با «آتش» روبهرو شود، حماس اعلام کرد آماده است گروگانها را آزاد کند و بهطور مشروط مفاد توافق را بپذیرد.
این تغییر موضع، اگر واقعی باشد، میتواند نخستین گام برای باز شدن مسیر کمکها باشد.
چرا کمکها به مردم نمیرسند؟
مشکل اصلی اینجاست که در طول سالهای گذشته، حماس نه تنها مانعی جدی برای شفافیت در توزیع کمکها بوده بلکه در بسیاری موارد از آنها برای تقویت قدرت نظامی خود استفاده کرده است. کامیونهای مواد غذایی و سوخت بارها به جای توزیع عمومی به تونلهای زیرزمینی منتقل شدند. حتی در بازارهای غزه، بخشی از محمولههای رایگان بینالمللی با قیمت بالا فروخته شد.
این اقدامات اعتماد جامعه جهانی به روند کمکرسانی را تضعیف کرده و سبب شده مردم عادی همچنان در فقر و محرومیت باقی بمانند.
امروز که جهان بار دیگر در آستانه ارسال کمکهای گسترده به غزه است، دو شرط کلیدی برای موفقیت مطرح میشود:
نخست، کمکها باید تحت نظارت مستقیم سازمانهای بینالمللی و ناظران بیطرف در محل توزیع شوند، نه از طریق سازوکارهای داخلی حماس یا جریانهایی مانند این گروه یا نهادهای وابسته به آن.
دوم، مسیر آینده غزه باید خالی از سلطه حماس باشد تا امکان رساندن کمکها به مدارس، بیمارستانها و خانوادهها فراهم شود.
اگر این دو شرط رعایت نشود، تجربه گذشته بار دیگر تکرار خواهد شد: میلیاردها دلار کمک به جای رفع گرسنگی و بیماری، به ابزار قدرت یک گروه مسلح تبدیل میشوند.
اما اگر جامعه جهانی بتواند این بار واقعاً کمکها را به مردم برساند، طرح صلح ترامپ و ابتکار سازمان ملل میتواند نقطه عطفی باشد در تغییر زندگی چند میلیون فلسطینی در غزه.