راهحل دوکشوری برای مناقشه اسرائیل و فلسطینها در شرایطی که بیش از نیم قرن از جنگ ۱۹۶۷ و تصویب قطعنامه ۲۴۲ شورای امنیت میگذرد، همچنان تنها گزینه عملی برای صلح و ثبات پایدار در منطقه توصیف میشود. اما فرصت موجود برای تحقق این راهحل هر روز محدودتر میشود.
به گزارش نشریه فارن افرز، اسرائیل امروز در موقعیتی کمسابقه از نظر امنیت قرار گرفته و تهدیدهای منطقهایاش به شکل چشمگیری کاهش یافته است. همین شرایط، به باور نویسندگان این تحلیل، فرصتی کمنظیر برای حل یکی از ریشهدارترین بحرانهای خاورمیانه ایجاد کرده است: مسئله ملیگرایی فلسطینی.
فارن افرز تاکید میکند که هرچند بسیاری از اسرائیلیها ایده تشکیل دولت فلسطینی را غیرقابلقبول میدانند، چنین راهحلی نه تنها برای فلسطینیان بلکه برای خود اسرائیل نیز سودمند خواهد بود و آینده امنیتی و سیاسی این کشور را تضمین میکند.
این گزارش یادآور میشود که در چند دهه گذشته بارها مذاکراتی جدی برای رسیدن به توافق «زمین در برابر صلح» برگزار شد، اما ناکامیها بیشتر ناشی از امتناع یا ناتوانی رهبران فلسطینی در پذیرش پیشنهادهای اسرائیل درباره مرزها، وضعیت اورشلیم و مسئله بازگشت آوارگان بود. در عین حال، مخالفت بنیادین حماس با اصل موجودیت اسرائیل مانع دیگری برای پیشبرد مذاکرات شد.
فارن افرز مینویسد که رد فرصتهای گذشته هزینههای سنگینی برای فلسطینیها داشته است. امروز بیش از پنج میلیون نفر در غزه و کرانه باختری همچنان تحت کنترل اسرائیل زندگی میکنند و ایجاد یک دولت مستقل دشوارتر از هر زمان دیگری شده است.
دلیل آن تغییر شرایط میدانی است؛ از جمله وجود بیش از ۱۴۰ شهرک دارای مجوز دولتی و حدود ۲۰۰ پایگاه غیرمجاز که بیش از ۵۰۰ هزار اسرائیلی را در خود جای دادهاند. هر شهرک تازه، مانعی تازه در مسیر تشکیل دولت فلسطین ایجاد میکند.
از نظر سیاسی نیز تغییرات عمیقی در اسرائیل رخ داده است. احزاب چپ به حاشیه رانده شده و راستگرایان تقویت شدهاند؛ روندی که پس از حمله هفتم اکتبر ۲۰۲۳ شدت گرفت. ائتلاف بنیامین نتانیاهو متکی به حمایت جریانهای مذهبی ملیگرای تندروست و این امر نه تنها مسیر صلح را پیچیدهتر کرده بلکه موجب افزایش مخالفتها با هرگونه راهحل دوکشوری شده است.
بسیاری از اسرائیلیها نگراناند که دولت فلسطینی به پایگاهی برای حمله بدل شود، و بخشی دیگر اساساً کرانه باختری و غزه را قلمروی مناسب برای شهرکسازی میدانند.
با این حال، فارن افرز هشدار میدهد که نبود راهحل سیاسی، اسرائیل را در معرض خطر «جنگی دائمی» قرار میدهد. یک دولت فلسطینی میتواند تروریسم را در سطحی کاهش دهد که ارتش اسرائیل بهتنهایی قادر به انجام آن نیست.
بر اساس این تحلیل، اگر فلسطینیان دولتی مستقل داشته باشند، هر حملهای از سوی آن دولت تبعات نظامی و اقتصادی روشنی خواهد داشت و دولت مسئول موظف خواهد بود جلوی حملات از خاک خود را بگیرد. چنین شرایطی امنیت اسرائیل را بیش از وضع موجود تضمین میکند.
از دید نویسندگان فارن افرز، حل پرونده فلسطین همچنین مسیر عادیسازی روابط میان اسرائیل و کشورهای عربی را هموار میکند. کشورهایی که تاکنون به «پیمانهای ابراهیم» پیوستهاند یا در حال بررسی آن هستند، میتوانند با نشان دادن افق تشکیل دولت فلسطینی، این روابط را برای افکار عمومی خود توجیه کنند. بهویژه عربستان سعودی بارها اعلام کرده است که مانع اصلی عادیسازی روابط با اسرائیل، نبود چشمانداز روشن برای ایجاد دولت فلسطین است.
این گزارش یادآور میشود که دولت فلسطین نه تنها ثبات منطقهای، بهویژه در اردن، را تقویت میکند بلکه به اسرائیل امکان میدهد تمرکز خود را روی تهدیدهای دیگر، بهویژه ایران، بگذارد.
علاوه بر این، وجود چنین دولتی میتواند به انسجام داخلی اسرائیل یاری رساند. حدود دو میلیون عرب در اسرائیل زندگی میکنند و تداوم نارضایتی فلسطینیها ممکن است بخشی از این جمعیت را به سمت رادیکالیسم سوق دهد. ایجاد دولت فلسطین این فشار را کاهش میدهد و همچنین اسرائیل را از انتخاب دشوار میان «یهودیبودن» و «دموکراتبودن» میرهاند.
فارن افرز مینویسد که اسرائیل اگر همچنان راه تشکیل دولت فلسطین را ببندد، بیش از پیش در معرض انزوای بینالمللی و تحریمهای اقتصادی اروپا قرار خواهد گرفت و بیگانگی در میان نسل جوان آمریکایی، از جمله یهودیان، تشدید خواهد شد. این روند در نهایت میتواند حتی پشتیبانی نظامی ایالات متحده را نیز متزلزل کند.
به باور نویسندگان این تحلیل، یک راهحل دوکشوری همچنین میتواند راهی برای خروج اسرائیل از غزه و آزادی گروگانها بگشاید. در چنین چارچوبی، نیروهای امنیتی اسرائیل با یک نیروی تثبیتکننده عربی–فلسطینی جایگزین میشوند و حماس انحصار خود در ادعای نمایندگی فلسطینیان را از دست خواهد داد.
در عین حال، فارن افرز اذعان دارد که تحقق این هدف بسیار دشوار است و شرایط سیاسی در هر دو سوی منازعه امید چندانی برای یک توافق فوری باقی نمیگذارد. با این وجود، حفظ امکان تحقق راهحل دوکشوری باید هدف کوتاهمدت همه طرفها باشد.
ایالات متحده، اروپا و دولتهای عربی باید نقش فعالی در این زمینه ایفا کنند و اسرائیل نیز باید متقاعد شود که ادامه شهرکسازی و اشغال بیانتها تنها آیندهای پرخطرتر برای آن رقم میزند.
این گزارش در پایان تاکید میکند که شرایط کنونی—از امنیت نسبی اسرائیل گرفته تا تمایل کشورهای عربی برای صلح—فرصتی کمسابقه فراهم کرده است. اکنون زمان آن رسیده که اسرائیل از این فرصت بهره گیرد و پیش از آنکه امکان تشکیل دولت فلسطین برای همیشه از میان برود، برای تحقق آن گام بردارد. به تعبیر فارن افرز، «اکنون یا هرگز».