در شرایطی که جامعه ایران با بحرانهای فزایندهای چون کمبود آب و برق، تورم افسارگسیخته، کمبود دارو و فرسایش زیرساختهای حیاتی روبهرو است، جمهوری اسلامی هر سال یکی از عظیمترین پروژههای تدارکاتی خود را نه در داخل، بلکه در خاک عراق اجرا میکند؛ راهپیمایی اربعین.
مراسمی که در روایت رسمی «زیارتی» توصیف میشود، اما عملاً به یک مانور عظیم حکومتی برای نمایش قدرت منطقهای، تقویت هلال شیعی و بسیج نمادین داخلی بدل شده است. آیا این حجم از هزینههای مالی، انسانی و سیاسی، با منافع ملی ایرانیان و نیازهای فوری جامعه همخوان است؟
نمایش قدرت به بهانه مناسک دینی
اربعین، چهلم شهادت امام سوم شیعیان، یکی از مناسک مهم در تقویم شیعی است. اما راهپیمایی از نجف تا کربلا به شکل امروزی، پدیدهای تازهتاسیس است که پس از سقوط رژیم صدام حسین در ۲۰۰۳ و رفع ممنوعیتهای دوره بعث، مجال ظهور یافت. جمهوری اسلامی از حدود سال ۱۳۹۰ با تمام ظرفیتهای تبلیغاتی، لجستیکی و مالی وارد این میدان شد و کوشید این آیین مذهبی را به پروژهای سیاسی با کارکردهای چندگانه بدل کند؛ رقابت با حج، تقویت نفوذ در عراق و تثبیت هژمونی ایدئولوژیک. در گفتمان رسمی حاکمیت، دیگر نامی از «زیارت» بهتنهایی نیست؛ اربعین «تمرین تمدن اسلامی»، «مانور اقتدار شیعه» و «نمایش وفاداری به ولایت» است. خامنهای و فرماندهان سپاه این مراسم را یکی از ارکان راهبردی خود در تداوم مشروعیتسازی و حفظ هژمونی منطقهای میدانند.
قدسیسازی سیاست؛ ابزاری برای اطاعت
از نخستین روزهای پس از انقلاب ۱۳۵۷، دین در جمهوری اسلامی صرفاً ابزار پرستش نبود؛ بلکه سرمایهای سیاسی برای ساخت قدرت بود. ساختاری که از بسیج و جنگ گرفته تا حجاب و اربعین، همگی را در خدمت «قدسیسازی سیاست» قرار داد. هدف روشن بود: گرفتن مشروعیت از ایمان مردم و ساکت کردن منتقدان با زبان دین. راهپیمایی اربعین در این چارچوب، به جای یک زیارت داوطلبانه، به یک «بسیج تودهای مذهبی–حکومتی» بدل شده است؛ حضوری که برای بسیاری از کارمندان و بدنههای وابسته، بهمنزله نشانهای از «ولایتمداری» است. شرکت در این مراسم، نه از سر ایمان یا انتخاب، که در بسیاری موارد محصول فشار اجتماعی و الزامات شغلی است. زیارتی که باید از آن در اینستاگرام استوری گذاشت تا مدیر بفهمد که رفتی!
فاکتور اربعین؛ صورتحساب سنگین برای مردم
روستاهای ایران هنوز با تانکر آبرسانی میشوند، دانشآموزان در کلاسهای کپری تحصیل میکنند و بسیاری از بیماران برای یک سرم ساده در صف درمانگاهها میایستند، میلیاردها تومان از جیب مردم خرج راهپیمایی اربعین میشود.
هزینههای دولتی و آمارهای رسمی حکومتی
- بر اساس اعلام ستاد مرکزی اربعین در دولت، بیش از ۱۲ هزار میلیارد تومان برای رفع گرههای ترافیکی، احداث جاده و تسهیل تردد زائران هزینه شده است.
- جمع ردیفهای رسمی بودجهٔ ۱۴۰۳ که بهصراحت نام «اربعین» را دارند، بالغ بر ۱۲۰۰ میلیارد تومان است.
- شهرداری تهران، فقط در یک سال، ۱۷۰ میلیارد تومان برای این مراسم اختصاص داده است.
- مصوبه هیئت وزیران در سال ۱۴۰۴، ۴۰۰ میلیارد تومان برای مقابله با گرمازدگی و بیماریهای واگیر در مسیر زائران تصویب کرده است.
تلفات انسانی و نبود شفافیت
از ۴ تا ۲۱ مرداد امسال، طبق اعلام پلیس راهور، تنها در پنج استان مرزی، ۱۲۵ نفر در مسیر راهپیمایی اربعین جان باختند و نزدیک به ۲۹۰۰ نفر مجروح شدند. این تلفات سنگین در کنار تراکم عظیم تردد، ناکارآمدی زیرساختها را بهروشنی نمایان میسازد. در حالیکه سال گذشته میلیاردها تومان خرج بهبود این زیرساختها شده بود، امسال هیچ گزارشی از هزینههای واقعی منتشر نشده است.
در همین حال، دادههای روزانه، تفکیکی و قابل راستیآزمایی دربارهٔ نوع سفرها، مسیرها و بازگشت زائران در دسترس عموم نیست و گزارشهای دولتی عمدتاً در خدمت بزرگنمایی سیاسیاند.
اولویت با کدام «امر مقدس» است؟
مشکل نه خودِ زیارت است، نه اعتقادات مذهبی مردم. مشکل، تحمیل میلیاردها تومان هزینه یک مراسم سیاسی– مذهبی بر دوش مردمی است که برای نیازهای اولیه زندگی، از آنها خواسته میشود که به دعا پناه ببرند. در کشوری که شبکه برق فرسوده است، دارو نایاب است، ملت آب ندارند و سایه جنگ بالای سر مردم سنگینی میکند، انتخاب بین تامین «آب و برق» یا خرج کردن برای «مانور اقتدار»، یک تصمیم سیاسی آگاهانه است؛ تصمیمی که نشان میدهد جمهوری اسلامی «تشنگی و تاریکی» را کمهزینهتر از «پرسشگری و بیداری» میداند.
تا زمانی که شفافیت در کار نباشد، اربعین – اگر برای میلیونها مؤمن تجربهای معنوی و محترم باشد – در سطح سیاست عمومی جمهوری اسلامی، پروژهای باقی میماند در خدمت نمایش قدرت حاکمیت؛ پروژهای پرهزینه، با منافع سیاسی برای نظام و صورتحسابی سنگین برای مردم.
اولویت امروز نظام؛ آب و برق مردم یا راهپیمایی اربعین؟
آیا راهپیمایی اربعین یک آیین آزاد مذهبی است یا یک زورآزمایی حکومتی؟ این همه سال نبود، حالا چرا اینقدر برجسته شده؟ جمهوری اسلامی چگونه از احساسات مذهبی مردم سوءاستفاده میکند؟ اگر این بودجهها صرف آموزش، سلامت یا زیرساختهای ایران میشد، چه تحولی در کشور رقم میخورد؟ و اینکه چرا آب و برق مردم در اولویت حکومت نیست؟
اینها پرسشهایی است که در «برنامه با کامبیز حسینی» امشب مطرح شد. رضا طالبی، روزنامهنگار از برلین، مهمان اصلی برنامه بود و مخاطبان از سراسر جهان به این پرسشها پاسخ دادند.
«برنامه با کامبیز حسینی» دوشنبه تا پنجشنبه ساعت ۱۱ شب از شبکهٔ ایران اینترنشنال بهصورت زنده پخش میشود.