ابعاد همکاری مسکو و تهران نشان میدهد تحریمهای سنتی قادر به متوقف کردن جریان قطعات حیاتی به روسیه و جمهوری اسلامی نیست و جلوگیری از این روند برای حفاظت از غیرنظامیان اوکراینی و همچنین شرکتهای آمریکایی که نمیخواهند فناوری آنها در جنگ اوکراین استفاده شود، ضروری است.
نشریه هیل دوشنبه سوم آذر در گزارشی تحلیلی نوشت که اگر اقتصاد جنگی پنهانی که جمهوری اسلامی و روسیه ایجاد کردهاند بهشکل جدی مختل نشود، این الگو در منازعات دیگر نیز تکرار خواهد شد.
بر اساس این گزارش، مسکو بخش مهمی از موفقیت خود را در جنگ پهپادی، مدیون فناوری ارزان، دوربرد و مرگبار پهپادهای شاهد ایران است.
قطعات آمریکایی علیه اوکراین
در گزارش هیل تاکید شده است قرارداد اولیهای که در سال ۲۰۲۳ با ارزش ۱.۷۵ میلیارد دلار امضا شد، به روسیه اجازه داد هزاران پهپاد شاهد ایرانی را مستقیما وارد کند و همزمان توانایی تولید بومی آن را در خاک روسیه توسعه دهد.
کمتر از سه سال بعد، روسیه توانست نهتنها از اهداف تولید داخلی عبور کند، بلکه نسخههای جدید حتموتور شاهد-۲۳۸ را برای حملات انتحاری علیه زیرساختهای اوکراین طراحی کند.
با وجود این پیشرفتها، روسیه همچنان برای بخشهایی از تولید پهپاد، مانند سنسورهای پیشرفته و ریزرایانههای کنترل پرواز، به واردات وابسته است.
تحقیقات تازه نشان داده است از آغاز سال ۲۰۲۲ تا اوایل ۲۰۲۴، بیش از ۲۰۰ هزار محموله قاچاق میکروالکترونیک وارد روسیه شده که بخش بزرگی از آنها شامل ریزپردازندههای تولید شرکتهای آمریکایی مانند تگزاس اینسترومنت و انالوک دیوایسز بوده است.
شبکه قاچاق روسیه و ایران
به گزارش هیل، جمهوری اسلامی نیز بهدنبال دسترسی به همین فناوریهاست و همراه با روسیه، شبکههای قاچاق، دور زدن تحریمها و شرکتهای صوری را برای تهیه این قطعات فعال کرده است.
هیل نوشت دو کشور همکاری خود را برای ایجاد یک اقتصاد پنهانی دفاعی مشترک پس از تشدید تحریمهای ناشی از تهاجم روسیه به اوکراین افزایش دادند؛ اقتصادی که بر پایه فروش نفت، تامین مالی میشود و هدف آن انتقال قطعات و فناوریهای دوگانه از مسیرهای قاچاق مشترک است.
وزارت خزانهداری آمریکا در ژوئیه ۲۰۲۵ بیش از ۵۰ فرد و ۵۰ کشتی مرتبط با شبکه قاچاق روسی-ایرانی تحت نظر محمدحسین شمخانی را تحریم کرد.
این شبکه با استفاده از ناوگانی مستقر در امارات، قطعات دوگانه، سیستمهای تسلیحاتی و نفت را بین ایران و روسیه جابهجا میکرد.
هیل تاکید کرد زمانی که مسکو و تهران همکاری پهپادی را افزایش داده بودند و غرب نیز فشارها را بر جلوگیری از این همکاری بیشتر کرده بود، دستکم دو کشتی این ناوگان بهطور منظم در دریای خزر میان ایران و روسیه رفتوآمد داشتهاند.
با وجود تحریمهایی که از سال ۲۰۲۳ بر تسهیلکنندگان معامله پهپادهای شاهد اعمال شد، تلاش آمریکا برای قطع این زنجیره تامین، همچنان ناکام مانده است.
تحریمهای سنتی ناکارآمدند
به نوشته هیل، تحلیلگران بر این باورند که آمریکا باید با همکاری اروپا و کشورهای آسیای مرکزی، تحریمهای ثانویه را با قدرت اجرا کند و مانع دسترسی کشتیهای ناوگان سایه به بنادر شود و در غیر این صورت، مدل همکاری دفاعی-قاچاقی مسکو و تهران احتمالا گسترش خواهد یافت.
این گزارش تاکید کرد که تهران پس از سقوط حکومت بشار اسد، رییسجمهوری مخلوع سوریه در دسامبر ۲۰۲۴، مسیر زمینی اصلی قاچاق تسلیحات خود را در منطقه از دست داده و اکنون احتمال میرود برای احیای این مسیر، با توجه به ادامه حضور نظامی روسیه در دو پایگاه دریایی سوریه، به کمک مسکو تکیه کند.
جنگ اوکراین به تهران و مسکو نشان داد که با بستهشدن مسیرهای تجاری غرب، میتوانند بازار قاچاق مخصوص خود را بسازند؛ بازاری که هم توسعه تسلیحاتی را تامین میکند و هم زنجیره تامین قطعات حیاتی صنایع نظامی را فعال نگه میدارد.
ناکامی در نابودی این شبکه، بهمعنای افزایش تهدید علیه منافع آمریکا در بحرانهای آینده است.