دنبالهدار میانستارهای اطلس۳آی که ۱۰ تیر ۱۴۰۴ با پیمایش رصدخانه اطلس کشف شد، سومین مهمان بیرونی شناختهشده در منظومه ماست. این جرم احتمالا قدمتی تا حدود هفت میلیارد سال دارد و هدفی کمنظیر برای مطالعه مواد اولیه سامانههای سیارهای است و هیچ خطری برای زمین ندارد.
دنبالهدار اطلس۳آی (با نام رسمی C/2025 N1) یک جرم میانستارهای است که از بیرون از منظومه شمسی وارد شده است. این جرم در اول ژوئیه ۲۰۲۵ در رصدخانه ریو هورتادو شیلی کشف شد.
ویژگیهای مداری، از جمله خروج از مرکز آن نشان داد که این جرم روی یک مسیر هذلولی از فضای بینستارهای وارد شده و وابسته به خورشید نیست.
۳آی، مخفف «سومین شیء میانستارهای» است، چرا که پیش از آن تنها دو مهمان میانستارهای (اوموآموا در ۲۰۱۷ و بوریسوف در ۲۰۱۹) شناسایی شده بودند.
بررسی مسیر حرکت این دنبالهدار نشان میدهد که احتمالا از یکی از بخشهای کهکشان راه شیری سرچشمه گرفته است.
برآوردها فعلا حاکی است سن این جرم آسمانی حدود ۷ میلیارد سال است، عددی که آن را به یکی از کهنترین دنبالهدارهای مشاهدهشده تبدیل میکند.
سرعت بالای این جرم (حدود ۵۸–۶۱ کیلومتر بر ثانیه نسبت به خورشید) نیز موید منشا بیرونی آن است. ورود چنین جرم باستانی از فضای میانستارهای به محدوده درونی منظومه شمسی پدیدهای بسیار نادر و منحصربهفرد محسوب میشود.
اهمیت علمی و دلیل توجه ویژه دانشمندان
دنبالهدار اطلس۳آی از منظر علمی یک مورد استثنائی و هیجانانگیز است، در حالی که تمام سیارات، سیارکها و دنبالهدارهای بومی منظومه شمسی ما دارای منشا مشترکی هستند، این جرم واقعا یک بیگانه کیهانی است و سرنخهایی از چگونگی شکلگیری دنیاهای فراتر از منظومه ما به همراه دارد.
دانشمندان ناسا و آژانس فضایی اروپا از ابتدای کشف آن برنامه رصدی گستردهای را آغاز کردهاند و با استفاده از تلسکوپهای زمینی و فضایی متعدد آن را زیر نظر گرفتهاند.
به گفته آنها، بررسی یک دنبالهدار میانستارهای فرصتی کمنظیر برای مطالعه مواد اولیه شکلگیری سایر منظومههای ستارهای است؛ این جرم همچون یک کپسول زمان از دل کهکشان راهشیری است که میتواند ترکیب شیمیایی و شرایط حاکم بر سیارات و دنبالهدارهای سامانههای دیگر را آشکار سازد.
نهادهای بینالمللی مانند «شبکه بینالمللی هشدار سیارکها» (IAWN) از این فرصت برای تمرین و بهبود روشهای پیشبینی مدار اجرام بهره میبرند تا آمادگی بهتری برای مواجهه با اجرام بالقوه خطرناک در آینده کسب کنند.
ترکیبات و مواد تشکیلدهندهٔ دنبالهدار (بر اساس دادههای طیفسنجی)
دنبالهدار اطلس۳آی، یک گیسوی سبز رنگ دارد که رنگ سبز آن ناشی از گازهای خاص (مثلا سیانید) است که در اثر تابش خورشید میدرخشند.
دانشمندان با استفاده از تلسکوپهای قوی (مانند جیمز وب و VLT) ترکیب شیمیایی اطلس ۳آی را بررسی کردهاند.
نتایج طیفسنجی فروسرخ به وسیله تلسکوپ فضایی جمیز وب در اوت ۲۰۲۵ نشان میدهد که گیسوی این دنبالهدار بهطرز غیرمعمولی غنی از گاز دیاکسید کربن (CO₂) است.
همچنین مقادیر کمتری بخار آب، یخ آب، منوکسید کربن (CO) و گاز کربونیل سولفید (OCS) در اطراف هسته شناسایی شده است.
اندازهگیریها نشان میدهد که نرخ خروج گازهای اصلی از هسته بسیار قابل توجه است؛ برای مثال، در هر ثانیه حدود ۱۲۹ کیلوگرم دی اکسید کربن و تنها ۶٫۶ کیلوگرم آب از هسته آزاد میشود.
این نسبت غیرمعمول، یعنی غالب بودن دیاکسید کربن نسبت به آب، بر خلاف بیشتر دنبالهدارهای منظومه شمسی است که عمدتا بخار آب منتشر میکنند.
چنین ترکیب دیاکسید کربن محوری، ممکن است نشاندهنده خاستگاه بسیار سردتر یا شرایط متفاوت تکوین این جرم در منظومه مادریاش باشد.
علاوه بر مواد یادشده، رد پای برخی مولکولها و عناصر کمیاب نیز در اطلس۳آی دیده شده است. برای نمونه، رصدهای طیفسنجی فرابنفشVLT در ماههای جولای و اوت ۲۰۲۵ حضور گاز سیانید (CN) و بخار فلز نیکل (Ni) را در گیسوی دنبالهدار تایید کردند.
آشکارسازی نیکل در کنار غیاب آشکار بخار آهن، جالب توجه بود؛ چرا که در دنبالهدارهای معمولی منظومه شمسی آهن و نیکل معمولا به نسبتهای مشابه دیده میشوند.
پژوهشگران حدس میزنند که نیکل ممکن است در قالب ترکیبات آلی فراری در سطح هسته وجود داشته باشد که دور از خورشید نیز تجزیه شده و نیکل آزاد میکنند.
هرچند این دنبالهدار از نظر غلظت برخی مواد تفاوتهایی با دنبالهدارهای بومی منظومه شمسی دارد، ترکیبات کلی آن (آب، کربندیاکسید، مونوکسید کربن، سیانید، فلزات فرار و غیره) مشابه دیگر دنبالهدارهاست و از یک هسته یخی-سنگی متعارف حکایت دارد.
اندازه، ابعاد و شکل دنبالهدار بر اساس آخرین مشاهدات
تعیین اندازه دقیق هسته این دنبالهدار به دلیل درخشش گسترده گیسوی اطراف آن دشوار است.
تصاویر تلسکوپ فضایی هابل در تیر ۱۴۰۴ (ژوئیه ۲۰۲۵) نشان داد که قطر هسته این جرم میتواند بین ۰٫۳ تا ۵٫۶ کیلومتر باشد. این بازه عدم قطعیت وسیع، عمدتا به خاطر حضور غبار (گیسو) پیرامون هسته است که باعث میشود هسته بزرگتر و پُرنورتر به نظر برسد.
پژوهشها تاکید دارند که در واقعیت، بخش اعظم نوری که دیده میشود از گیسو است و خود هسته احتمالا در محدوده کمینه همین تخمین قرار دارد.
بر اساس میزان غبار خارجشده، دانشمندان برآورد میکنند قطر واقعی هسته احتمالا کمتر از یک کیلومتر و همرده هسته دنبالهدار میانستارهای قبلی (بوریسوف) باشد.
هرچند برخی مشاهدات اولیه (مثلا با تلسکوپ Swift) قطر را تا حدود پنج کیلومتر هم تخمین زده بودند، این رقم به احتمال زیاد بیش برآورد بوده و ناشی از در نظرگرفتن گیسوی آبیخی اطراف هسته است.
شکل هسته دنبالهدار نیز احتمالا مانند اغلب دنبالهدارها نامنظم و دارای پستیبلندی است. با چرخش هسته نامتقارن، شدت روشنایی دنبالهدار نوسانات دورهای خفیفی نشان میدهد که موید چنین شکل نامنظمی است.
اطلس۳آی در سوم اکتبر ۲۰۲۵ از فاصلهٔ حدود ۰٫۱۹ واحد نجومی (۳۰ میلیون کیلومتر) سیاره مریخ گذر کرد و نزدیکترین دید را در آن زمان به مریخ داشت.
بر اساس مشاهدات مدارگرد مریخ، قطر گیسو چندین هزار کیلومتر تخمین زده شده است. هرچند دوربینهای مدارگرد مریخ نتوانستند خود هسته را در این فاصله تشخیص دهند.
احتمال برخورد با زمین؛ آیا باید نگران باشیم؟
خیر؛ هیچ احتمال برخوردی میان اطلس۳آی و زمین وجود ندارد و متخصصان بهاتفاق این موضوع را تایید کردهاند.
مسیر مداری این جرم به خوبی محاسبه شده و نشان میدهد که در نزدیکترین حالت، فاصلهٔ آن از زمین حدود ۱٫۸ واحد نجومی (حدود ۲۷۰ میلیون کیلومتر) خواهد بود. این فاصله تقریبا دو برابر فاصله زمین تا خورشید و تقریباً هزار برابر دورتر از ماه نسبت به زمین است.
ناسا و آژانس فضایی اروپا (ESA) با اطمینان اعلام کردهاند که این جرم کاملاً بیخطر است و هیچ سناریویی که در آن این دنبالهدار به زمین برخورد کند وجود ندارد.
شایعات و فیکنیوزهای پیرامون دنبالهدار و پاسخ علمی به آنها
ظهور یک جرم آسمانی نادر مانند اطلس۳آی، مطابق معمول، در کنار توجه علمی فراوان، موجی از شایعات و اطلاعات نادرست را نیز در شبکههای اجتماعی به همراه داشت.
همزمان با نزدیکشدن دنبالهدار به خورشید، در پلتفرمهایی نظیر تیکتاک، ایکس (توییتر) و تلگرام شایعاتی دست به دست میشد مبنی بر این که «یک دنبالهدار غولپیکر در حال برخورد با زمین است» و زمین در آستانهٔ یک رویداد آخرالزمانی قرار دارد.
برخی حتی نقلقولهای جعلی از دانشمندان معروف منتشر کردند که این جرم را تهدیدی حتمی میخواندند.
این ادعاها کاملا بیاساس است. همانطور که اشاره شد، مدار اطلس۳آی به خوبی تعیین شده و این جرم هرگز به زمین نزدیک نخواهد شد.
ادعای داغ دیگری که در فضای مجازی مطرح شد این بود که اطلس۳آی در واقع یک «فضاپیما یا کاوشگر متعلق به موجودات فرازمینی» است که به سوی منظومه شمسی میآید و حتی برخی مدعی شدند این شئ برای جاسوسی یا حمله طراحی شده است.
این شایعه پس از آن قوت گرفت که آوی لوب (استاد دانشگاه هاروارد) در مقالهای احتمال داده بود این جرم شاید یک فناوری بیگانه (مثلا کاوشگر میانستارهای) باشد و سناریوی «اسب تروا» را مطرح کرد که ممکن است عمدا طوری برنامهریزی شده باشد تا از پشت خورشید نزدیک شود و سپس به زمین برسد.
برخی کاربران، سکوت خبری ناسا در مهر و اوایل آبان (ناشی از تعطیلی دولت آمریکا) را نیز به عنوان «پنهانکاری» تعبیر کردند و مدعی شدند سازمانهای فضایی حقیقت را از مردم مخفی میکنند.
جامعه علمی اما به سرعت این گمانهزنی افراطی را رد کرد. ناسا با صراحت نظریه منشا مصنوعی و خصمانه بودن این جرم را مردود اعلام کرد. تام استتلر، دانشمند ارشد برنامه سیارکهای ناسا، تاکید کرد: «اطلس۳آی شبیه یک دنبالهدار است و کارهایی را میکند که دنبالهدارها میکنند.»
تصاویر هابل و سایر تلسکوپها وجود گیسو و دم را بهروشنی نشان دادهاند و ترکیب شیمیایی آن نیز حاوی موادی است که در دنبالهدارهای عادی دیده میشود (مثل آب، CO₂، سیانید و غبارهای معدنی). به بیان دیگر، هیچ نشانه غیرعادی که حاکی از مصنوعی بودن یا فناوریبودن این جرم باشد مشاهده نشده است.