نخستین آتشبس جدی میان اسرائیل و حماس پس از ماهها مذاکره فشرده با میانجیگری ایالات متحده، مصر و قطر برقرار شد. این آتشبس بخشی از «طرح ۲۰ مادهای دونالد ترامپ» برای پایان جنگ غزه است. گزارش حاضر نگاهی دارد به مسیر چندماههای که سرانجام به این توافق تاریخی انجامید.
مرداد ۱۴۰۴؛ پذیرش نخستین طرح آتشبس
در مرداد ۱۴۰۴، حماس با طرح جدید آتشبس پیشنهادی مصر و قطر موافقت کرد؛ طرحی که از مذاکرات پیشین و مبادلههای گروگانها الهام گرفته بود. یک مقام آمریکایی به سیبیاس نیوز گفت که این طرح عناصر مورد نظر سه طرف — اسرائیل، حماس و دولت ترامپ — را در بر داشت و بهتدریج به طرح جامع ۲۰ مادهای صلح تبدیل شد.
۳۱ شهریور تا ۲ مهر ۱۴۰۴؛ مذاکرات فشرده در حاشیه سازمان ملل
در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک، استیو ویتکاف (فرستاده ویژه ترامپ) و جرد کوشنر (مشاور و داماد رئیسجمهوری) طرح ۲۰ مادهای را به شیخ محمد بن عبدالرحمن آلثانی، نخستوزیر قطر، ارائه کردند تا متن نهایی را بازنویسی و دقیقتر کنند.
سپس نسخه جدید برای رهبران عرب از جمله ترکیه و مصر ارسال شد. در اول مهر، ترامپ طرح را در نشستی با چند رهبر عرب معرفی کرد و بازخوردهای متعددی دریافت کرد. یکی از مقامات آمریکایی گفت: «آن نشست نقطه آغاز فاز سیاسی طرح بود.»
۲ تا ۶ مهر ۱۴۰۴؛ آمادهسازی نسخه نهایی با محوریت عذرخواهی اسرائیل
پس از پایان اجلاس سازمان ملل، کوشنر و ویتکاف در نیویورک ماندند تا نسخه نهایی طرح را آماده کنند. یکی از بندهای مهم آن، عذرخواهی رسمی بنیامین نتانیاهو از قطر بود؛ اقدامی برای ترمیم روابط پس از حمله هوایی اسرائیل به دوحه که در آن چند مقام حماس و یک نظامی قطری کشته شدند.
یک مقام آمریکایی گفت: «این بند عذرخواهی اعتماد تازهای ایجاد کرد و باعث شد راه برای مذاکرات جدیتر باز شود.»
۷ مهر ۱۴۰۴؛ تماس سهجانبه ترامپ، نتانیاهو و نخستوزیر قطر
ترامپ در دیدار با نتانیاهو در کاخ سفید، طرح را بهطور رسمی اعلام کرد. در تماس تلفنی سهجانبه با نخستوزیر قطر، نتانیاهو بابت حملات هوایی به دوحه عذرخواهی کرد و گفت کشتهشدن نظامی قطری «غیرعمد و مایه تأسف عمیق» بوده است.
به گفته یک مقام ارشد آمریکایی به سیبیاس، این اقدام «یک نقطه عطف در فضای بیاعتمادی میان طرفها» بود و در جهان عرب بازتاب مثبتی داشت. در همان زمان، ارزیابیهای اطلاعاتی نشان میداد که حماس نیز «به نقطه خستگی و تمایل به مصالحه» رسیده است.
اوایل مهر ۱۴۰۴؛ شکلگیری تماسهای پشتپرده
چند روز بعد، با هماهنگی مصر، نشستی در شرمالشیخ میان رؤسای اطلاعاتی مصر و ترکیه و نخستوزیر قطر برگزار شد تا راه برای گفتوگوهای مستقیم اسرائیل و حماس باز شود.
در تاریخ ۱۱ مهر ۱۴۰۴، زمانی که کوشنر در فلوریدا بود و شنید حماس آماده مذاکره بر سر آزادی گروگانها شده، فوراً به خانه ویتکاف در میامی رفت تا روی جزئیات طرح کار کنند.
۱۳ تا ۱۴ مهر ۱۴۰۴؛ دیدار مستقیم نمایندگان اسرائیل و حماس
با میانجیگری ترکیه، قطر و مصر، نمایندگان حماس و اسرائیل برای نخستین بار در شرمالشیخ پشت میز مذاکره نشستند. وقتی تیمهای فنی به پیشرفت قابل توجهی دست یافتند، کوشنر و ویتکاف نیز به مذاکرات پیوستند تا بر مفاد سیاسی و انسانی توافق تمرکز کنند.
۱۶ مهر ۱۴۰۴؛ روز سرنوشتساز در شرمالشیخ
کوشنر و ویتکاف صبح زود وارد شرمالشیخ شدند و بیش از ۲۰ ساعت پیدرپی مذاکره کردند. آنان توافق را به دو مرحله تقسیم کردند:
۱. فاز اول: آزادی گروگانهای اسرائیلی و تعدادی از زندانیان فلسطینی.
۲. فاز دوم: برقراری آتشبسی تقریباً دائمی، خلع سلاح تدریجی گروهها و تشکیل دولت تکنوکرات در غزه.
ترامپ از واشنگتن پیام داد: «اول از همه، توافق را نهایی کنید.» یکی از مقامها گفت: «او در جریان همه جزئیات بود و دستکم سه بار مستقیماً با کوشنر و ویتکاف تماس گرفت.»
در شامگاه همان روز، مقامهای آمریکایی از «پیشرفتهای جدی» خبر دادند. دو طرف پس از روزها گفتوگو و رفع سوءتفاهمها بر سر آزادی ۲۰ گروگان اسرائیلی در ازای زندانیان فلسطینی به توافق رسیدند.
یکی از مذاکرهکنندگان گفت: «اعتماد متقابل بالا رفت، فضای انسانیتری بر گفتوگو حاکم شد و رهبران عرب احساس کردند توافق واقعاً ممکن است.»
۱۷ مهر ۱۴۰۴؛ اعلام رسمی توافق
ساعت ۵:۳۰ عصر به وقت واشینگتن (۲:۳۰ بامداد به وقت شرمالشیخ)، ترامپ در پستی در شبکه اجتماعی تروثسوشال نوشت: «امروز روزی بزرگ برای جهان عرب و اسلام، اسرائیل و ایالات متحده است. خوشا به حال صلحآفرینان!»
پس از اعلام توافق، کوشنر و ویتکاف به قاهره رفتند و در دیدار با عبدالفتاح السیسی، رئیسجمهوری مصر، درباره فاز اجرایی طرح گفتوگو کردند. سپس به تلآویو پرواز کردند.
۱۷ مهر ۱۴۰۴، تلآویو؛ استقبال کابینه اسرائیل
در تلآویو، آن دو با اسحاق هرتزوگ، رئیسجمهوری اسرائیل، و سپس با بنیامین نتانیاهو دیدار کردند. در جلسه کابینه، پس از ارائه جزئیات طرح، حاضران برای آنان کف زدند. یک مقام آمریکایی گفت: «البته اختلافنظرهایی وجود داشت، اما همه بر سر بازگشت گروگانها و آغاز روند صلح توافق داشتند.»
مقامات آمریکایی هشدار دادند که مسیر اجرای توافق هنوز پرمخاطره است و واشینگتن بهدقت بر جزئیات نظارت خواهد کرد تا از بروز سوءتفاهم جلوگیری شود.
یکی از اعضای تیم ترامپ گفت: «شاید دلیل موفقیت ترامپ این بود که اهل میانهروی نبود. او کاملاً در کنار اسرائیل ایستاد، و همین باعث شد اسرائیلیها به او اعتماد کنند و گفتوگوها بهطور بیسابقهای صریح و خلاقانه پیش برود.»
با اجرای مرحله نخست طرح صلح، نیروهای اسرائیلی از بخشهایی از غزه عقبنشینی کردهاند و شمارش معکوس برای آزادی تمام گروگانها آغاز شده است. اگر این روند طبق برنامه پیش برود، جهان شاهد نخستین آتشبس پایدار میان اسرائیل و حماس از زمان آغاز جنگ خواهد بود.