دیوان کیفری بینالمللی بیش از ۲۰ سال پس از وقوع جنایتهای دارفور یکی از فرماندهان ارشد گروه شبهنظامی جَنجَوید را بهدلیل ایفای نقش کلیدی در جریان نسلکُشی دارفور مجرم شناخت. صدور دستور اعدامهای دستهجمعی و کشتن دو زندانی با تبر از جمله جرمهای مطرح شده در دادگاه است.
به گفته جوانا کورنر، قاضی ارشد دادگاه، علی محمد علی عبدالرحمن، مشهور به علی کوشایب، بهدلیل رهبری نیروهای شبهنظامی جنجوید، تشویق و دستور دادن به جنگجویان تحت کنترلش به قتل دستهجمعی، تجاوز به زنان و تخریب، همینطور مشارکت فعال در کشتار و ویرانی در خلال سالهای ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۴ مجرم شناخته شد.
حکم نهایی در جلسه بعدی دادگاه اعلام خواهد شد. به گزارش آسوشیتدپرس، به احتمال زیاد علی کوشایب با اشد مجازات یعنی حبس ابد روبهرو خواهد شد.
این نخستین بار است که یکی از بازیگران اصلی جنایتهای دارفور در یک دادگاه مجرم شناخته میشود. هیئت قضات دادگاه، متشکل از سه قاضی، اعلام کرد که این جنایتها «بخشی از برنامه دولت وقت سودان برای سرکوب شورش در آن منطقه» بوده است.
عبدالرحمن در سال ۲۰۲۰، در جمهوری آفریقای مرکزی تسلیم شد و از آن زمان تاکنون تحت بازداشت دیوان کیفری بینالمللی است.
فرآیند دادرسی به اتهامات او بهطور رسمی در بهار ۲۰۲۲ آغاز شد. عبدالرحمن در نخستین جلسه دادگاه اتهامهای جنایات جنگی و جنایت علیه بشریت را نپذیرفت و ادعا کرد که او فردی به نام علی کوشایب نیست. اما قضات این دفاع را رد و اعلام کردند که او حتی هنگام تسلیم شدن در یک ویدئو، خود را با نام و لقبش معرفی کرده بود.
فعالان حقوق بشر صدور این حکم را یک پیروزی برای عدالت و دادخواهی برای قربانیان دارفور ارزیابی میکنند. دفتر دادستانی دیوان کیفری بینالمللی نیز از این محکومیت استقبال کرد.
نزهت شمیـمخان، معاون دادستان دیوان کیفری، در بیانیهای گفت: «این حکم پیامی قاطع به عاملان و آمران جنایتها در سودان، چه در گذشته و چه امروز، میفرستد و به آنها هشدار میدهد که عدالت برقرار میشود و آنها سرانجام بابت تحمیل رنجهای وصفناپذیر بر غیرنظامیان دارفور پاسخگو خواهند بود.»
در جریان دادگاه، ۵۶ نفر علیه عبدالرحمن شهادت دادند و قضات دادگاه روایتهای آنها از خشونتهای وحشیانه و استفاده از تجاوز جنسی بهعنوان ابزاری برای ارعاب و کنترل را شنیدند.
در مقابل، وکلای مدافع متهم ۱۷ شاهد را به دادگاه فراخواندند و استدلال کردند که عبدالرحمن هیچ دخالتی در جنایتهای دارفور نداشته است.
نسلکُشی دارفور
جنایتهای دارفور در سال ۲۰۰۳ آغاز شد و نخستین نسلکُشی قرن ۲۱ بود. درگیریهای اولیه زمانی آغاز شد که شبهنظامیان نزدیک به اقوام آفریقایی سیاه علیه دولت مرکزی سودان که به قوم عربهای ساکن این کشور نزدیک بود، دست به شورش زدند. شورشیان از اعمال تبعیض از سوی گروه حاکم علیه اقوام آفریقایی سیاه شکایت داشتند.
دولت عمرالبشیر، رییسجمهوری وقت سودان، در واکنش به این شورش کارزاری به نام «زمین سوخته» را آغاز و دستور بمبارانهای هوایی و حملات زمینی علیه شورشیان را صادر کرد.
دولت برای پیشبُرد اهدافش از گروههای شبهنظامی از جمله جنجوید که به خشونت عریان و شدید شهرت داشتند برای حملات زمینی کمک گرفت.
بر اساس گزارشهای سازمان ملل شبهنظامیان جنجوید اغلب در سحرگاه به روستاها یورش میبردند و با اسب یا شتر به مردم حمله میکردند.
گروه حقیقتیاب سازمان ملل در امور مرتبط با جنایتهای دارفور اعلام کرد که در دوران اوج این حملات از سال ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۵ بیش از ۳۰۰ هزار نفر کشته و حدود سه میلیون نفر آواره شدند. دیگر منابع، تعداد کشتهشدگان را بسیار بیشتر ارزیابی میکنند.
عمرالبشیر از سوی دیوان کیفری بینالمللی به ارتکاب جنایاتی از جمله نسلکشی متهم شده است، اما با وجود سرنگونی از قدرت و بازداشت، هنوز برای محاکمه به لاهه تحویل داده نشده است.
وکیل او همزمان با اعلام نظر دادگاه درباره عبدالرحمن، به آسوشیتدپرس گفت که عمرالبشیر اکنون در بازداشتگاهی تحت کنترل ارتش در شمال سودان نگهداری میشود اما وزیر دفاع سابق که او هم تحت تعقیب دیوان است، آزاد شده است.
لیز اِوِنسون، مدیر بخش عدالت بینالملل در دیدهبان حقوق بشر، حکم دیوان کیفری بینالمللی علیه عبدالرحمن را «محکومیتی تاریخی و دیرهنگام برای جنایات سنگین در دارفور» توصیف کرد.
او افزود: «با توجه به اینکه درگیری کنونی در سودان نسلهای تازهای از قربانیان بر جای میگذارد و رنج قربانیان جنایتهای گذشته را تشدید میکند، این حکم باید دولتها را برانگیزد تا به هر طریق ممکن عدالت را پیش ببرند.»
جنگ خونینی که همچنان ادامه دارد
هرچند درگیریهای شدید در دارفور که شامل حملات سازمانیافته و برنامهریزیشده علیه یک گروه قومیتی و پاکسازی قومیِ گروههای غیرعرب از سوی دولت سودان و شبهنظامیان متحدش سال ۲۰۱۷ پایان یافت، اما خشونتهای پراکنده قومی همچنان ادامه یافته است.
دولت ایالات متحده در سال ۲۰۲۳ اعلام کرد که تجدید خشونتها در این منطقه به حدی است که میتوان گفت یک نسلکُشی مجدد در حال وقوع است.
در حال حاضر جنگ میان گروه شبهنظامی «نیروهای پشتیبانی سریع» که از دل جنجویدها برآمدند با ارتش سودان ادامه دارد. این دو گروه پیشتر متحد یکدیگر محسوب میشدند.
به گزارش سازمان جهانی بهداشت، دور تازه درگیریها دستکم ۴۰ هزار کشته و تا ۱۲ میلیون نفر آواره بر جای گذاشته است. همچنین بنا بر گزارش برنامه جهانی غذا، بیش از ۲۴ میلیون نفر در این منطقه با ناامنی شدید غذایی مواجه هستند.