دونالد ترامپ، رییسجمهوری آمریکا، با میانجیگری میان ارمنستان و آذربایجان و امضای توافق تازهای در قفقاز جنوبی، نهتنها به دههها مناقشه دو کشور پایان داد، بلکه به گزارش نیویورکپست، پایگاهی راهبردی در مرزهای شمالی ایران برای واشینگتن تثبیت کرد.
این توافق که اوایل ماه جاری میلادی میان ایروان و باکو نهایی شد، به آمریکا اجاره ۹۹ ساله کریدور زنگزور را اعطا میکند؛ گذرگاهی باریک و استراتژیک که به مسیر حیاتی تجارت و انرژی از حوزه دریای خزر به اروپا بدل خواهد شد و عملا ایران را دور میزند. نیویورکپست نوشت این تحولات برای تهران یک «سیلی دیپلماتیک» و برای واشنگتن «دستاوردی کمسابقه» محسوب میشود.
کریدور زنگزور سالها یکی از محورهای اصلی مناقشه قرهباغ بود که دهها هزار نفر را آواره کرد و سه دهه بیثباتی در منطقه به جا گذاشت. به گفته تحلیلگران، ورود مستقیم ترامپ و میانجیگری شخصی او باعث شد دو طرف پای میز مذاکره بیایند و برای نخستین بار مسیری جایگزین برای اتصال شرق و غرب بدون عبور از خاک ایران فراهم شود.
این توافق که با نام «مسیر ترامپ برای صلح و شکوفایی» یا TRIPP معرفی شده، عملا جایگاه آمریکا را در مدیریت جریان انرژی و تجارت در منطقه تثبیت میکند. طبق گزارش نیویورکپست، واشینگتن مدیریت خطوط ریلی، جادهای، شبکههای مخابراتی و لولههای انرژی این کریدور را در دست میگیرد و به این ترتیب، موقعیتی مسلط برای شرکتهای آمریکایی ایجاد میشود.
کارشناسان میگویند این مسیر میلیاردها دلار سود آتی برای آمریکا تضمین میکند و همزمان اروپا را به مسیرهای جایگزین نفت و گاز وابسته میسازد؛ مسیری که دیگر نه از روسیه میگذرد و نه از ایران. برای متحدان غربی، این توافق به معنای دسترسی ارزانتر و امنتر به انرژی خزر است و برای تهران، از دست رفتن درآمد و نفوذ راهبردی.
نیویورکپست به نقل از بنفشه زند، روزنامهنگار ایرانیـآمریکایی و مخالف جمهوری اسلامی نوشت: «این توافق نهتنها بردی تاریخی، بلکه پیروزی مستقیم واشینگتن است. پیمانکاران آمریکایی نفت و گاز خزر را از طریق زنگزور و ترکیه به اروپا مدیریت میکنند. سود سرشار است و همه اینها زیر چتر ناتو صورت میگیرد.»
او حتی احتمال ایجاد پایگاههای نظامی آمریکا در منطقه را مطرح کرد و گفت: «اگر چنین شود، جمهوری اسلامی و روسیه کیش و مات خواهند شد.» زند تاکید کرد این کریدور «کابوسی واقعی» برای تهران است؛ چراکه ایران سالها از موقعیت جغرافیایی خود برای کنترل مسیرهای انرژی استفاده کرده و اکنون این ابزار را از دست میدهد.
بهنام بنطالبلو، کارشناس بنیاد دفاع از دموکراسیها، نیز به نیویورکپست گفت: «این توافق نشان میدهد ایران در قفقاز تا چه اندازه آسیبپذیر شده است. شکست ارمنستان در جنگ اخیر با آذربایجان و اختلافهای ایروان با مسکو، رژیم را از منافع سنتیاش محروم کرده است. حالا جمهوری اسلامی از یکی از مهمترین مسیرهای تجاری منطقه کنار گذاشته شده است.»
به نوشته نیویورکپست، زمانبندی توافق اهمیت ویژهای دارد. پس از حمله هفتم اکتبر و جنگ ۱۲ روزه اسرائیل و ایران، جمهوری اسلامی نتوانست به یاری حماس یا حزبالله بیاید. نفوذ تهران در عراق، سوریه و لبنان کاهش یافت، فرماندهان سپاه هدف قرار گرفتند و رهبر جمهوری اسلامی بار دیگر به مخفیگاه رفت.
زند تاکید کرده است: «برای کسانی که سالها این رژیم را دنبال کردهاند، روشن بود که جمهوری اسلامی یک ببر کاغذی است. اما جنگ اخیر این واقعیت را بر همگان آشکار کرد. امروز حاکمان ایران با ترس و نگرانی به آینده مینگرند.»
به گزارش نیویورکپست، واشینگتن از این موقعیت استفاده میکند تا ضعف تهران را به فرصت بدل کند. ایالات متحده پس از حملات اسرائیل به مواضع حکومت ایران، خود نیز تاسیسات هستهای را هدف قرار داد و اکنون با توافق قفقاز، پیروزی سیاسی و اقتصادی به دست آورده است.
زند در این گزارش تاکید کرده: «چون ترامپ این توافق را پیش برده، همهچیز متفاوت است. او اهمیتی به دلخوریها نمیدهد و براساس عمل واکنش نشان میدهد. حالا مثل کرکسی بالای سر ایران نشسته و مراقب است.»
به نوشته نیویورکپست، مخالفان جمهوری اسلامی این کریدور را فقط یک مسیر تجاری نمیدانند بلکه آن را نشانهای از محاصره منطقهای ایران و پایان قریبالوقوع رژیم ارزیابی میکنند. زند در پایان گفت: «ما برای چنین روزی دعا کردهایم. این توافق نشان میدهد رژیم محاصره شده و روزهایش به شماره افتاده است.»
این توافق با حمایت ناتو به امضا رسید و برخی ناظران آن را با پیمانهای تاریخی صلح مقایسه کردهاند. نیویورکپست نوشت اهمیت اصلی توافق، نهتنها پایان دادن به مناقشه سیساله قفقاز، بلکه تثبیت حضور پایدار آمریکا در مرزهای شمالی ایران است؛ حضوری که به گفته این روزنامه «رژیم تهران بهخوبی میداند دیگر راه گریزی از آن ندارد».