گزارش روز جمعه نهاد جهانی پایش گرسنگی (آیپیسی) که برای نخستین بار «قحطی» در غزه را بهطور رسمی تایید کرد، واکنشهای گستردهای در پی داشت که همچنان ادامه دارد.
طبق این گزارش، ۵۱۴ هزار نفر – حدود یکچهارم جمعیت غزه – در شرایط قحطی قرار دارند و این رقم تا پایان سپتامبر به بیش از ۶۴۰ هزار نفر خواهد رسید. حدود ۲۸۰ هزار نفر از این افراد در شهر غزه و اردوگاههای اطراف آن زندگی میکنند؛ مناطقی که پس از ۲۲ ماه جنگ اسرائیل و حماس عملاً به کانون بحران انسانی تبدیل شدهاند.
این نخستین بار است که آیپیسی قحطی را خارج از قاره آفریقا ثبت میکند. این سازمان هشدار داد که شرایط قحطی احتمالاً تا پایان ماه آینده به دیرالبلح و خانیونس نیز گسترش خواهد یافت. در بخشهایی از شمال غزه، اوضاع حتی وخیمتر از شهر غزه گزارش شده اما نبود داده کافی مانع از اعلام رسمی قحطی در آن مناطق شده است.
قحطی چیست و چه معیارهایی دارد؟
طبق استانداردهای سازمان ملل، قحطی زمانی اعلام میشود که دستکم ۲۰ درصد خانوارها با کمبود شدید غذا مواجه باشند، یکسوم کودکان دچار سوءتغذیه حاد شوند و روزانه دو نفر از هر ۱۰ هزار نفر به دلیل گرسنگی یا بیماری مرتبط جان خود را از دست بدهند. نهادهای بینالمللی تاکید میکنند قحطی در غزه نه یک فاجعه طبیعی، بلکه نتیجه مستقیم جنگ، محاصره و جلوگیری از ورود کمکهاست.
واکنشها در سازمان ملل و نهادهای امدادی
آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل، قحطی در غزه را «فاجعهای ساخت بشر، محکومیت اخلاقی و شکست بشریت» خواند و خواستار آتشبس فوری، آزادی گروگانها و دسترسی بدون مانع کمکهای بشردوستانه شد.
فولکر ترک، کمیسر عالی حقوق بشر سازمان ملل، هشدار داد که مرگ ناشی از گرسنگی میتواند مصداق «جنایت جنگی» باشد. تام فلتچر، رییس امور بشردوستانه سازمان ملل، نیز گفت: «این قحطی قابل پیشگیری بود اگر اجازه میدادند کمکها وارد شود.»
سازمان جهانی بهداشت اعلام کرد «بیش از نیم میلیون نفر در غزه در قحطی گرفتارند» و این بحران نیازمند آتشبس فوری برای رساندن کمکها است. صلیب سرخ نیز تاکید کرد اسرائیل بهعنوان «قدرت اشغالگر مسئول تامین نیازهای اولیه غیرنظامیان» است.
سازمانهای امدادی مانند آکسفام و امداد اسلامی، اسرائیل را متهم کردند که با استفاده از گرسنگی بهعنوان «ابزار جنگ»، مانع ورود مواد غذایی و دارویی میشود. آکسفام اعلام کرد بیش از ۳.۳ میلیون دلار کمک غذایی حیاتی در انبارها مانده و اسرائیل مانع ورود آن شده است. مدیرعامل «حفاظت از کودکان» در بریتانیا هم پایان «محاصره و سلاحسازی کمکها» را خواستار شد.
موضع اسرائیل
بنیامین نتانیاهو، نخستوزیر اسرائیل، گزارش آیپیسی را «دروغ محض» توصیف کرد و گفت: «اسرائیل سیاست گرسنگی ندارد بلکه مانع آن میشود.» وزارت خارجه اسرائیل نیز مدعی شد این گزارش بر اساس «اطلاعات حماس» تهیه شده است. تزیپی هوتوولی، سفیر اسرائیل در بریتانیا، این گزارش را «مثال دیگری از تبلیغات» خواند. ارتش اسرائیل نیز اعلام کرد یافتههای این گزارش دادههای مربوط به ورود کمکهای انسانی را نادیده گرفته است.
واکنش حماس و تشکیلات خودگردان فلسطین
حماس در بیانیهای خواستار پایان فوری جنگ و باز شدن گذرگاهها برای ورود بیقیدوشرط کمکها شد و اسرائیل را به استفاده از گرسنگی بهعنوان «ابزار جنگ» متهم کرد. وزارت خارجه تشکیلات خودگردان فلسطین نیز تاکید کرد گزارش آیپیسی «تردیدها را پایان داده» و زمان بسیج فشارهای بینالمللی فرارسیده است.
واکنش کشورهای عربی و منطقهای
عربستان سعودی اعلام کرد وضعیت غزه «ننگی برای جامعه جهانی» است و خواستار مداخله فوری شورای امنیت شد. کویت نیز سیاستهای اسرائیل را «نقض آشکار حقوق بینالملل» دانست و شورای همکاری خلیج فارس تاکید کرد باید گذرگاهها بدون محدودیت برای ورود کمکها باز شود.
اروپا و آمریکا
دیوید لَمی، وزیر خارجه بریتانیا، شرایط غزه را «رسوایی اخلاقی و فاجعهای ساخت بشر» خواند و گفت: «امتناع اسرائیل از ورود کافی کمکها، این فاجعه را رقم زده است.» جان سوینی، وزیر اول اسکاتلند، نیز وضعیت غزه را «نسلکشی آشکار» توصیف کرد. ایرلند با لحنی شدیدتر، ممانعت از ورود غذا و آب برای غیرنظامیان را «جنایت جنگی» خواند و خواستار بازنگری روابط تجاری با اسرائیل شد. وزیر خارجه بلژیک نیز تاکید کرد قحطی نتیجه «انتخابهای سیاسی» است، نه یک فاجعه طبیعی.
در آمریکا، شورای روابط اسلامی-آمریکایی قحطی در غزه را نتیجه مستقیم محاصره دانست و از دولت ترامپ خواست حمایت بیقیدوشرط از اسرائیل را پایان دهد. در همین حال، یک نظرسنجی رویترز/ایپسوس نشان داد ۶۵ درصد آمریکاییها معتقدند کشورشان باید به مردم گرسنه غزه کمک کند.
دونالد ترامپ، رییسجمهوری ایالات متحده، ماه گذشته تایید کرد بسیاری از مردم غزه با گرسنگی دست و پنجه نرم میکنند.
پیامدهای دیپلماتیک
گزارش آیپیسی شکاف میان اسرائیل و متحدان غربیاش را عمیقتر کرده است. بریتانیا به همراه اتحادیه اروپا و استرالیا طرح جدید اسرائیل برای ساخت شهرک در شرق اورشلیم را محکوم کرد و آن را نقض آشکار حقوق بینالملل دانست. بسیاری از ناظران میگویند اعلام رسمی قحطی، فشارها برای آتشبس و ورود کمکهای گستردهتر را بیش از پیش افزایش خواهد داد.
اعلام رسمی قحطی در غزه توسط نهاد وابسته به سازمان ملل، نقطه عطفی در بحران انسانی این منطقه است. در حالی که سازمانهای بینالمللی و رهبران جهان این شرایط را «مرحله تازهای از جهنم» توصیف میکنند، اسرائیل همچنان یافتهها را رد میکند.
اما آنچه روشن است اینکه بیش از نیممیلیون نفر در غزه با گرسنگی شدید مواجهاند و هر روز بر شمار قربانیان افزوده میشود.