سازمان فضایی ایران از آزمایش زیرمداری موشک ماهوارهبر «قاصد» خبر داده و هدف آن را ارزیابی برخی فناوریهای جدید در حال توسعه صنعت فضایی اعلام کرد. تیم راستیآزمایی ایراناینترنشنال در این گزارش سعی کرده به برخی سوالها درباره ابعاد پرتاب زیرمداری این موشک پاسخ دهد.
انجام چنین آزمایشی در روزهای پس از جنگ ۱۲ روزه اسرائیل و ایران و پیش از آغاز دور جدید گفتوگوهای ایران و غرب بر اهمیت ابعاد فنی، سیاسی، نظامی و امنیتی چنین آزمایشی افزوده است.
اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه جمهوری اسلامی، ۳۰ تیر اعلام کرد که مذاکرات هستهای با سه کشور بریتانیا، فرانسه و آلمان جمعه سوم مرداد در استانبول و در سطح معاونان وزیر از سر گرفته خواهد شد.
موشک سپاه به نام سازمان فضایی ایران
سازمان فضایی ایران در حالی خبر آزمایش زیرمداری موشک ماهوارهبر قاصد را منتشر کرده که میدانیم تاکنون این سازمان پرتابهای آزمایشی و مداری خود را با استفاده از سامانههای وزارت دفاع انجام میداد.
موشک قاصد که در سالروز تاسیس سپاه پاسداران در سوم اردیبهشت ۱۳۹۹ به فضا پرتاب شد، محصول نیروی هوافضای سپاه است که از سال ۱۳۹۵ به صورت مستقل فعالیتهای فضایی خود را آغاز کرده است.
قاصد اولین ماهوارهبر ایرانی است که از خارج از پایگاه فضایی خمینی به فضا پرتاب شده است.
این ماهوارهبر بهگونهای طراحی شده که از سکوهای متحرک قابل پرتاب است. این ویژگی آن را از نظر نظامی قابلتوجه میسازد، زیرا توانایی پرتاب از موقعیتهای غیرثابت و استتارشده را فراهم میکند.
محل این پرتاب اعلام نشده، اما نیروی هوافضای سپاه پرتابهای خود را معمولا از پایگاهی در جنوب شرقی شاهرود انجام میدهد؛ جایی که در طول جنگ ۱۲ روزه گزارشهایی از هدف قرار گرفتنش منتشر شد.
وزارت دفاع نیز پرتابهای مربوط به سازمان فضایی ایران را از سایت موشکی خمینی در سمنان انجام میدهد.
آزمایش زیر مداری چیست؟
آزمایش زیرمداری پرتابی است که در آن یک موشک یا ماهوارهبر تا ارتفاعی مشخصی صعود میکند اما به سرعت کافی برای قرار گرفتن در مدار نرسیده و پس از مدتی سقوط میکند.
در برنامههای فضایی معمولا آزمایش زیرمداری مرحلهای منطقی و کمهزینهتر نسبت به پرتاب مداری کامل به شمار میآید.
آزمایش موتورهای جدید، بهویژه سوخت جامد یا مراحل اصلاحشده، بررسی رفتار پرتابگر در فازهای مختلف پرواز (از جمله جدایش مرحلهها)، آزمون سامانههای ناوبری، مخابراتی یا الکترونیکی جدید از جمله اهداف احتمالی تستهای زیر مداری به شمار میروند.
خبرگزاری آسوشیتدپرس ششم اردیبهشت به نقل از شرکت امنیتی دریایی امبری گزارش داد که انفجارها در بندر رجایی در بندرعباس، ناشی از حمل نادرست محمولهای از سوخت جامد مورد استفاده در موشکهای بالستیک بوده است.
از ماهوارهبر قاصد چه میدانیم؟
تا امروز، سه پرتاب مداری موفق از این ماهوارهبر ثبت شده که طی آنها ماهوارههای نور ۱، نور ۲ و نور ۳ به ترتیب در مدارهای ۴۲۵، ۵۰۰ و ۴۵۰ کیلومتری زمین قرار گرفتهاند.
طراحی قاصد بهصورت ترکیبی سهمرحلهای انجام شده و از موشک بالستیک «قدر» بهعنوان پایه مرحله اول خود استفاده میکند. موشکی که جمهوری اسلامی از نسخه قدر اچ (H) آن در آخرین روزهای جنگ ۱۲ روزه استفاده کرد.
مرحله اول دارای موتور سوخت مایع و ارتفاع حدود ۱۳ متر است. مرحله دوم از موتور سوخت جامد «سلمان» استفاده میکند که به سامانه تغییر بردار رانش مجهز است و امکان اصلاح مسیر پرواز را فراهم میکند.
مرحله سوم نیز یک موتور سوخت مایع است که محموله نهایی را به مدار تزریق میکند.
با این حال، قاصد از نظر توان حمل بار بسیار محدود است. ظرفیت حمل آن در حدود ۴۵ تا ۵۰ کیلوگرم به مدارهای پایینی زمین گزارش شده و برای ارسال میکروماهوارهها طراحی شده است.
معمولا ظرفیت بار موشکهایی که با هدف حمل کلاهک هستهای ساخته میشوند باید بین ۱۵۰ تا ۵۰۰ کیلوگرم باشد.
جمهوری اسلامی تاکنون نتوانسته بستههای ماهوارهای با وزن بار بیش از ۵۰ کیلوگرم را به مدار زمین ارسال کند و به همین دلیل از ماهوارهبر سایوز روسی برای قرار دادن برخی ماهوارهای خود کمک گرفته است.
طراحی قاصد تا پیش از آزمایش ۳۰ تیر بر ماموریتهای شناسایی، سنجشی و ارتباطی با محمولههای کوچک متمرکز بوده و هنوز نشانهای از تبدیل مستقیم آن به یک موشک تهاجمی ثبت نشده، هرچند از نظر فنی چنین تبدیلی غیر ممکن نیست.
قاصد چه اهداف نظامی میتواند داشته باشد؟
در سناریوهای فرضی نظامی، در صورت حذف مرحله سوم و جایگزینی آن با یک سر جنگی، قاصد میتواند به یک موشک بالستیک با برد چند صد تا هزار و پانصد کیلومتر تبدیل شود که قابلیت حمل کلاهک متعارف یا در صورت دستیابی، کلاهک هستهای کوچکشده را دارد.
در سطحی راهبردیتر، توسعه و تکرار پرتابهای قاصد میتواند بخشی از یک پروژه درازمدت برای ساخت منظومههای ماهوارهای نظامی باشد.
جمهوری اسلامی میتواند با استفاده از دهها میکروماهواره که از طریق قاصد به مدارهای پایین ارسال شوند، یک شبکه ارتباطی یا شناسایی نظامی دائم در مدار ایجاد کند و وابستگی خود به سامانههای فضایی خارجی را کاهش دهد.
دلایل تست زیرمداری برای یک موشکی موفق؟
اگرچه موشک قاصد پیشتر ماموریتهای موفقی داشته، انجام یک آزمایش زیرمداری با همان پلتفرم میتواند دلایل فنی، عملیاتی و حتی سیاسی داشته باشد.
از نظر فنی، آزمایش زیرمداری میتواند بخشی از فرآیند بهروزرسانی یا اصلاح یکی از اجزای موشک قاصد باشد.
با توجه به اینکه قاصد، ترکیبی از موتورهای سوخت مایع و جامد است، تغییر در یکی از این مراحل، مثلا ارتقای موتور مرحله دوم یا اصلاح سامانه هدایت و کنترل، نیاز به پرتاب آزمایشی دارد.
در چنین شرایطی، صرفا آزمایش عملکرد یک یا دو مرحله، در یک پرواز زیر مداری انجام میشود تا ریسک پرتاب مداری کاهش یابد.
اجزای مختلف سازمان هوافضای سپاه، از فرماندهان تا کارگاههای تولید قطعات موشک، یکی از مهمترین اهداف حملات اسرائیل در در جنگ ۱۲ روزه اسرائیل و ایران بودند. پس در نگاه عملیاتی و لجستیکی، ممکن است اهداف این پرتاب، بررسی آمادگی سامانههای پشتیبانی، پرتابگر متحرک، و زیرساختهای فضایی و موشکی آسیبدیده باشد.
از لحاظ سیاسی و امنیتی، پرتابهای مداری معمولا با حساسیت و توجه بینالمللی بالاتری روبهرو هستند، چرا که ورود یک شیء به مدار زمین در سطح جهانی ثبت میشود و واکنشهای بینالمللی در پیخواهد داشت.
آزمایشهای زیرمداری جمهوری اسلامی اما از دید برخی کشورها، بهویژه ایالات متحده، اهمیتی فراتر از جنبه فنی دارند.
نگرانی اصلی غرب این است که فناوری استفادهشده در این تستها —بهویژه سوخت جامد، مراحل چندگانه، هدایت دقیق، و پرتابگرهای متحرک— دقیقا مشابه فناوری موشکهای بالستیک است، حتی اگر ظاهرا هدف آنها فضایی باشد.
از نظر حقوق بینالملل، آزمایش زیرمداری بهتنهایی خلاف قوانین بینالمللی نیست. هیچ معاهدهای پرتاب زیرمداری را ممنوع نکرده است.
اما در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت (مصوب پس از برجام)، ایران «ترغیب» شده تا از توسعه موشکهایی که قابلیت حمل کلاهک هستهای دارند خودداری کند.
این عبارت الزامآور نیست، اما کشورهای غربی، بهویژه ایالات متحده، هرگونه پرتاب با فناوری موشکهای بالستیک —حتی اگر به مدار نرسد— را بهعنوان نقض روح قطعنامه قلمداد میکنند.
در چنین شرایطی اگر این آزمایشها از سوی نیروی هوافضای سپاه انجام شود، حساسیت سیاسی چند برابر خواهد شد، چرا که هرگونه فعالیت موشکی یا فضایی این نهاد بهعنوان بخشی از برنامه موشکی تلقی میشود، نه صرفا برنامه فضایی.
آیا قاصد موشکی قارهپیماست؟
خیر، ماهوارهبر قاصد یک موشک قارهپیما (ICBM) نیست. این موشک برای پرتاب ماهوارههای سبک به مدار پایین زمین طراحی شده و همان طور که گفته شد حداکثر میتواند حدود ۵۰ کیلوگرم بار به مدار انتقال دهد.
برد عملیاتی آن نیز در صورت تبدیل به موشک نظامی، احتمالا به بیش از هزار یا هزار و پانصد کیلومتر نمیرسد، در حالی که موشکهای قارهپیما باید بتوانند مسافتهایی بیش از پنجهزار و ۵۰۰ کیلومتر را طی کنند و توانایی حمل بارهایی چند صد کیلویی را داشته باشد.