رودریگو دوترته، رییس‌جمهوری پیشین فیلیپین که سه‌شنبه به درخواست دیوان کیفری بین‌المللی بازداشت و به دبی منتقل شده بود، با یک هواپیمای چارتر شده از طریق دبی به لاهه، محل استقرار دادگاه بین‌المللی، منتقل شد. اتهام او «جنایت علیه بشریت» در جریان «جنگ خونینش علیه مواد مخدر» است.
این سیاستمدار ۷۹ ساله ممکن است به اولین رییس‌جمهوری پیشین آسیایی تبدیل شود که در دادگاه لاهه محاکمه می‌شود.
هواپیمای حامل دوترته صبح چهارشنبه ۲۲ اسفند با تاخیری دو ساعته، از دبی عازم فرودگاه شهر روتردام هلند شد.
دفتر فردیناند مارکوس، رییس‌جمهوری فیلیپین، سه‌شنبه ۲۱ اسفند اعلام کرد دوترته پس از بازگشت از هنگ‌کنگ و هنگام ورود به فرودگاه اصلی مانیل، با حکم بازداشت اینترپل مواجه و بازداشت شد.
«جنگ علیه مواد مخدر»، سیاست شاخص کارزار دوترته برای انتخابات ریاست‌جمهوری بود که این شهردار مستقل را با شعار مبارزه با جرم و جنایت، در سال ۲۰۱۶ به قدرت رساند.
او در سخنرانی‌های آتشین خود وعده داده بود هزاران «قاچاقچی مواد مخدر» را خواهد کشت و به این وعده عمل کرد.
دوترته ۷۹ ساله بارها از این سرکوب دفاع کرده است. او صدور دستور قتل مظنونان قاچاق مواد مخدر را رد کرده و گفته است به نیروهای پلیس دستور داده بوده تنها برای دفاع از خود، تیراندازی کنند.
این بازداشت در حالی انجام گرفت که دوترته سال‌ها دیوان کیفری بین‌المللی (دادگاه لاهه) را به چالش کشیده بود.
او در سال ۲۰۱۹ و در اوج تحقیقات این دادگاه درباره اتهامات مربوط به کشتارهای فراقضایی سیستماتیک در دوران ریاست‌جمهوری‌اش، به‌طور یک‌جانبه فیلیپین را از معاهده رم (سند تاسیس دادگاه لاهه) خارج کرد.
فیلیپین تا سال ۲۰۲۴ میلادی از همکاری با تحقیقات دیوان کیفری بین‌المللی درباره اتهام‌های جنایت علیه بشریت خودداری کرده بود.
دادگاه لاهه اعلام کرده است صلاحیت بررسی این پرونده را دارد، زیرا این جنایات ادعایی در زمانی رخ داده‌اند که فیلیپین عضو معاهده رم بوده است.
واکنش‌ها به بازداشت دوترته
در ویدیویی که ورونیکا دوترته، دختر رییس‌جمهوری سابق فیلیپین، از محل بازداشت او در پایگاه هوایی ویلامور در مانیل در اینستاگرام منتشر کرد، دوترته دلیل دستگیری خود را زیر سوال برد.
او در این ویدیو گفت: «قانون چه می‌گوید و جرمی که من مرتکب شده‌ام چیست؟ من به میل خودم اینجا نیامده‌ام، بلکه کسی دیگر این تصمیم را گرفته است. حالا باید پاسخگوی سلب آزادی من باشید.»
بازداشت غیرمنتظره دوترته، تنش در فرودگاه را هم به همراه داشت. وکلا و دستیاران او با صدای بلند اعتراض کردند و گفتند که آن‌ها، همراه با یک پزشک و دیگر وکلا، از نزدیک شدن به دوترته پس از انتقالش به بازداشتگاه پلیس منع شده‌اند.
سناتور بونگ گو، از متحدان نزدیک دوترته، به خبرنگاران گفت: «این اقدام نقض حقوق قانونی اوست.»
سالوادور پانلو، از متحدان و مشاور حقوقی سابق دوترته، این بازداشت را «غیرقانونی» خواند و گفت که پلیس، حق او را برای برخورداری از وکیل سلب کرده است.
سازمان دیده‌بان حقوق بشر، این بازداشت را «گامی مهم در مسیر تحقق عدالت در فیلیپین» توصیف کرد و خواستار تحویل فوری دوترته به دیوان کیفری بین‌المللی شد.
هنوز مشخص نیست که دوترته به کجا برده شده و چه زمانی برای تحویل به مقامات دادگاه لاهه، به اروپا منتقل خواهد شد.
دولت فیلیپین گفته رییس‌جمهوری پیشین این کشور از وضعیت سلامتی خوبی برخوردار است.
حکم بازداشت دوترته چرا و چه زمانی صادر شد؟
دیوان کیفری بین‌المللی، هفتم مارس (۱۷ اسفند) حکم بازداشت دوترته را صادر کرد و گفت دستگیری او برای تضمین حضورش در دادگاه ضروری است، زیرا انتظار می‌رفت رییس‌جمهوری پیشین فیلیپین از توجه به احضاریه دادگاه سرپیچی کند.
در حکم بازداشت دیوان کیفری بین‌المللی خطاب به مقامات فیلیپین آمده است: «دلایل معقولی برای باور به این امر وجود دارد که حملات به قربانیان هم گسترده و هم سیستماتیک بوده است؛ این حملات طی چندین سال رخ داده و به نظر می‌رسد هزاران نفر در آن کشته شده باشند.»
در این حکم آمده است که گرچه دوترته دیگر رییس‌جمهوری نیست اما «به نظر می‌رسد که همچنان قدرت قابل توجهی دارد».
در ادامه آمده است: «با توجه به خطرات احتمالی دخالت در تحقیقات و تهدیدات علیه امنیت شاهدان و قربانیان، این دادگاه اطمینان دارد که بازداشت آقای دوترته ضروری است.»
کشتار در مناطق فقیرنشین
گفته می‌شود در جریان عملیات مقابله با مواد مخدر در فیلیپین، شش هزار و ۲۰۰ مظنون به قاچاق کشته شدند که به گفته مقامات، همگی در درگیری‌های مسلحانه جان باختند.
فعالان حقوق بشر معتقدند تعداد واقعی قربانیان این سرکوب، بسیار بیشتر بوده و هزاران مصرف‌کننده مواد مخدر در محله‌های فقیرنشین که بسیاری از آن‌ها در فهرست‌های نظارتی رسمی قرار داشتند، تحت شرایطی مشکوک به قتل رسیده‌اند.
پلیس هرگونه دخالت در این قتل‌ها را رد کرده و اتهامات گروه‌های حقوق بشری را درباره اعدام‌های سیستماتیک و پنهان‌کاری تکذیب می‌کند.
تحقیقاتی ۱۴ ساله
دیوان کیفری بین‌المللی تحقیقات خود را در مورد قتل‌های مرتبط با مواد مخدر تحت نظر دوترته از یک نوامبر ۲۰۱۱ (آبان ۱۳۹۰) و زمانی که او هنوز شهردار شهر دابائو در جنوب فیلیپین بود، آغاز و تا ۱۶ مارس ۲۰۱۹ (اواخر اسفند ۹۸)، احتمال وقوع جنایات علیه بشریت را بررسی کرد.
فعالان حقوق بشر، خروج فیلیپین از معاهده رم در آن زمان را اقدامی برای فرار از پاسخگویی دوترته تفسیر کردند.
دولت دوترته در اواخر سال ۲۰۲۱ تلاش کرد تحقیقات دیوان کیفری بین‌المللی را متوقف کند چرا که معتقد بود مقامات فیلیپینی در حال بررسی همان اتهامات هستند و دادگاه لاهه در این زمینه صلاحیتی ندارد.
قاضی‌های تجدیدنظر دیوان کیفری بین‌المللی در سال ۲۰۲۳ حکم دادند که تحقیقات می‌تواند از سر گرفته شود و مخالفت‌های دولت دوترته را رد کردند.
دیوان کیفری بین‌المللی می‌تواند در مواقعی که کشورهای عضو حاضر یا قادر به محاکمه مظنونان در جنایات بین‌المللی شدید، از جمله نسل‌کشی، جنایات جنگی و جنایات علیه بشریت نباشند، وارد عمل شود.
فردیناند مارکوس جونیور که در ۲۰۲۲ جانشین دوترته و وارد یک اختلاف سیاسی تند با او شد، تصمیم گرفته است که کشورش به دیوان کیفری بین‌المللی باز نگردد.
با این حال، دولت مارکوس پیش‌تر گفته بود در صورت درخواست دادگاه لاهه برای دستگیری دوترته از طریق اعلامیه قرمز اینترپل برای بازداشت موقت مظنونان در سراسر جهان، با آن همکاری خواهد کرد.