با گذشت یک ماه از پذیرش آتشبس میان اسرائیل و حماس، روندی شکننده اما حیاتی در مسیر تثبیت آرامش در غزه آغاز شده است.
در میدان، تبادل اجساد و گروگانها ادامه دارد، و همزمان دو محور دیپلماتیک فعال است: یکی در اورشلیم، با محوریت جَرد کوشنر و استیو ویتکاف و دیگری در نیویورک، شورای امنیت سازمان ملل، به رهبری مایک والتز، سفیر آمریکا در سازمان ملل.
این دو جبهه، بهظاهر مجزا، در واقع دو وجه از یک راهبرد گستردهتر ایالات متحده با هدف مهار بحران و تحکیم طرح صلح ۲۰مادهای دولت ترامپ هستند.
آتشبس شکننده و تحویل اجساد
دوشنبه، ارتش اسرائیل پیکر ۱۵ فلسطینی را به غزه بازگرداند؛ گامی در ادامه مبادلات انسانی میان دو طرف. این اقدام تنها یک روز پس از آن انجام شد که شبهنظامیان فلسطینی پیکر هَدَر گولدین، سرباز ۲۳ سالهای را که در جنگ سال ۲۰۱۴ کشته شده بود، به اسرائیل تحویل دادند.
بازگشت پیکر گولدین پس از ۱۱ سال برای افکار عمومی اسرائیل معنایی فراتر از یک مبادله ساده داشت: پایانی بر یکی از دردناکترین فصلهای حافظه ملی.
وزارت بهداشت غزه اعلام کرده است که اسرائیل تاکنون ۳۱۵ جسد را تحویل داده و از میان آنها تنها ۹۱ نفر شناسایی شدهاند.
نبود امکانات لازم برای آزمایش دیانای و دفن دستهجمعی بسیاری از قربانیان، روند شناسایی را دشوار کرده است.
در مقابل، اسرائیل وعده داده است که در ازای تحویل جسد هر یک گروگان اسرائیلی، اجساد ۱۵ فلسطینی را بازگرداند.
اکنون تنها بقایای چهار گروگان در غزه باقی مانده است. این را میتوان نشانهای از پیشرفت هرچند کُند و بطئی مرحله نخست آتشبس ارزیابی کرد.
دیپلماسی در اورشلیم: بازگشت کوشنر به میدان
همزمان، جَرد کوشنر، داماد دونالد ترامپ و از طراحان اصلی طرح صلح ۲۰مادهای واشینگتن، بار دیگر وارد صحنه شده است.
او دوشنبه ۱۹ آبان برای دومین بار در دفتر بنیامین نتانیاهو، نخستوزیر اسرائیل، حضور یافت.
هرچند تاکنون منابع رسمی جزئیاتی از این دیدار را اعلام نکردهاند، اما به گواه منابع نزدیک به مذاکرات کوشنر در حال هدایت گفتوگوهایی برای تضمین خروج امن حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ جنگجوی حماس است که در منطقه موسوم به «منطقه زرد» که همچنان تحت کنترل اسرائیل است، محصور شدهاند.
بر اساس این طرح، این افراد در ازای تسلیم سلاحهایشان اجازه خروج یا عقبنشینی به مواضع تحت کنترل حماس در باریکه غزه را خواهند یافت. شاید بتوان این گام را مقدمهای برای آغاز مرحله دوم توافق دانست.
استیو ویتکاف، فرستاده ویژه آمریکا و نزدیکترین مشاور تجاری ترامپ، نیز در این سفر کوشنر را همراهی میکند.
هر دوی آنها همزمان با گسترش همکاریهای امنیتی، در افتتاح «مرکز هماهنگی غیرنظامی–نظامی» شرکت کردند.
این مرکز تحت نظارت فرماندهی مرکزی ایالات متحده (سنتکام) با حضور ۲۰۰ نیروی نظامی آمریکایی ایجاد شده است تا روند اجرای آتشبس، انتقال کمکهای بشردوستانه و نظارت امنیتی را مدیریت کند.
محور دوم در نیویورک: نبرد بر سر قطعنامه
جبهه دوم دیپلماسی در نیویورک در جریان است. مایک والتز، سفیر آمریکا در سازمان ملل، پیشنویس قطعنامهای ۱۰ مادهای را به شورای امنیت ارائه داده است که بخشهایی از طرح صلح ترامپ را به قانون الزامآور بینالمللی تبدیل میکند.
در این پیشنویس ایجاد سازوکاری موسوم به «هیات صلح» برای اداره غزه تا پایان سال ۲۰۲۷ پیشنهاد شده است.
این پیشنویس همچنین بر استقرار نیروی بینالمللی ثبات به رهبری مصر برای اجرای روند خلع سلاح و بازسازی این منطقه تاکید میکند.
این متن با مخالفتها و تردیدهای گسترده روبهروست. از یک سو، کشورهای اروپایی از نبود مسیر روشن برای تحقق راهحل دوکشوری و تشکیل کشور فلسطین انتقاد کردهاند. از سوی دیگر کشورهای عربی هشدار دادهاند که بدون تضمین این مسیر، نیروهای خود را به غزه اعزام نخواهند کرد.
با این حال، واشینگتن موضعی قاطع اتخاذ کرده است: «بپذیرید یا رد کنید.» به گفته دیپلماتها، والتز به اعضای شورا هشدار دادهاست گزینه دیگر در برابر پذیرش طرح ترامپ، بازگشت جنگ خواهد بود.
اختلافها درون اسرائیل و فشار واشینگتن
در تلآویو، دولت نتانیاهو با یک بحران داخلی بیسابقه روبهروست. نخستوزیر از یکسو زیر فشار شرکای راستگرای افراطی خود قرار دارد که هرگونه امتیاز به حماس را خیانت میدانند و از سوی دیگر، با فشار سنگین متحد استراتژیک خود برای حفظ آتشبس مواجه است.
همزمان، روند محاکمه فساد نتاتیاهو در دیوان عالی اسرائیل دوباره فعال شده و تهدید سیاسی بزرگی برای نخستوزیر ایجاد کرده است.
در چنین شرایطی، حضور پیدرپی مقامات آمریکایی، از کوشنر و ویتکاف تا جی دی ونس، معاون رییسجمهوری و مارکو روبیو، وزیر امور خارجه ایالات متحده، فضای تصمیمگیری نتانیاهو را در عمل محدود کرده است.
آمریکا، که مصمم است آتشبس شکننده را به یک دستآورد سیاسی بلندمدتی تبدیل کند، دیگر تمایلی ندارد آینده غزه را بهتنهایی در دستان اسرائیل یا حماس ببیند.
توازن شکننده صلح و سیاست
یک ماه پس از آغاز آتشبس، صحنه خاورمیانه وارد مرحلهای حساس شده است. در یک سو، تلاشهای مستمر واشینگتن برای تثبیت توافق، از میدان تا سازمان ملل، ادامه دارد و در سوی دیگر، اختلافهای داخلی در اسرائیل و بیاعتمادی عمیق فلسطینیها به نیت واقعی این طرح، سایهای سنگین بر آینده آتشبس انداخته است.
آینده این روند بیش از هر چیز به دو عامل بستگی دارد: نخست، موفقیت کوشنر در قانعکردن اسرائیل و حماس برای ورود به مرحله دوم توافق و دیگر، توان واشینگتن برای گذراندن پیشنویس قطعنامه از سد شورای امنیت بدون وتوی قدرتهای بزرگ.