سهشنبه، ۴ نوامبر، آکادمی گنکور یک بار دیگر و بنا به سنت دیرینه در طبقه بالای رستوران «دروان» پاریس برنده مهمترین جایزه ادبی فرانسویزبان را معرفی کردند.
اینبار نتیجه در همان دور اول رایگیری مشخص شد و لوران مووینیه (Laurent Mauvignier)، نویسندهای آرام، دقیق و همیشه دور از هیاهو، برای رمان تازهاش خانه خالی (La Maison vide) برنده جایزه گنکور ۲۰۲۵ شد.
این رمان از زمان انتشار و در چند ماه گذشته سروصدای زیادی به پا کرد و پیش از گنکور جایزه ادبی دوموند و جایزه ادبی مجله لوپوئن را بهدست آورده بود. رمان خانه خالی حالا با گنکور، در مرکز توجه دنیای ادبی فرانسه قرار گرفته است.
خانواده، سکوت و چیزهایی که پنهان میمانند
رمان حجیم خانه خالی، داستان خانوادهای روستایی است که زندگیشان در طول چهار نسل روایت میشود. اما این فقط قصه یک خانواده نیست؛ بلکه داستان تمام چیزهایی است که در خانوادهها گفته نمیشود. مووینیه از خلال عکسهای قدیمی، نامهها و یادگاریهای فراموششده، تلاش میکند بفهمد سکوتها و ناگفتهها چطور از پدران و مادران به فرزندان به ارث میرسند.
رمان پر از جزئیات است، اما نه از نوع درهموبرهم و خستهکننده. مووینیه با نگاهی آرام و دقیق نشان میدهد که چطور خاطرات و زخمهای قدیمی در زندگی نسلهای بعد حضور مییابند و زنده میمانند. خانهای که در رمان بازسازی میشود، درواقع نمادی از گذشته جمعی است. خانهای که در ظاهر خالی است، اما درونش پر از صدا، تصویر و حسرت است.
از هنرهای تجسمی تا ادبیات
لوران مووینیه در سال ۱۹۶۷ در خانوادهای کارگری در منطقه تورن (Touraine)در شرق فرانسه به دنیا آمد. در نوجوانی به هنرهای تجسمی علاقهمند شد و در مدرسه هنرهای زیبای تورن تحصیل کرد. شاید همین زمینه تجسمی باعث شد نوشتههایش سرشار از تصاویر دقیق و جزئی باشند.
مووینیه از سال ۱۹۹۹ تا امروز ۱۳ رمان منتشر کرده است و تقریبا تمام آنها را انتشارات مینویی (Minuit) چاپ کرده است. مینویی بهمعنای نیمهشب انتشاراتی است که سالهاست تبدیل به پناهگاه نویسندگان جدی فرانسه شده است.
فراری از شهرت
از میان آثار مووینیه، رمانهایی مثل «در میان جمعیت»، «از مردان» و «ادامه دادن» بیش از بقیه مورد توجه منتقدان قرار گرفتهاند. با اینحال این نویسنده فرانسوی هیچوقت اهل شهرت و نمایش نبوده است. او سالها در سکوت نوشت و کمکم به نویسندهای بدل شد که هر اثرش با وسواس و دقت ساخته میشود. زبان او نرم و موسیقایی است، اما همیشه در بطن آثارش خشمی پنهان و دردی انسانی وجود دارد.
خانه خالی چطور برنده شد؟
در روزگاری که کتابهای عامهپسند بیشتر روی پیشخوان کتابفروشیها دیده میشوند یا رمانها برای جملات منتخب اینستاگرامی نوشته میشوند، «خانهِ خالی» دعوتی است به باحوصله خواندن و دقیق خواندن. این رمان درباره گذشته، حافظه و آن چیزی است که بین نسلها منتقل میشود.
مووینیه بهجای روایتهای پرحادثه، سراغ چیزهای کوچک میرود. چیزهایی مثل گفتوگوهای ناتمام، اشیای فراموششده و احساس گناهی که به زبان نمیآید. او نشان میدهد که گاهی سکوت، از هر فریادی سنگینتر است.
این اثر در عین حال تصویری است از فرانسه امروز. کشوری که هنوز درگیر خاطرات جنگها، استعمار و تغییرات اجتماعی است. شاید به همین دلیل است که داوران گنکور تصمیم گرفتند این کتاب را بهعنوان برنده سال ۲۰۲۵ معرفی کنند. سالی که بیش از هر زمان دیگری تشتت و دوپارگی جامعه فرانسه عیان شده است. تشتتی چه در بعد سیاسی و چه در نگاه فلسفی میان چپ و راست، با دولتی که ناتوان از هر کنشی میان این دو جناح است.
گنکور بزرگتر از هر جایزهای
جایزه گنکور فقط یک افتخار ادبی نیست. از سال ۱۹۰۳ تا امروز، گنکور بزرگترین سکوی پرتاب برای نویسندگان فرانسوی بوده است. برندگان آن که در عمر خود فقط یکبار به این جایزه دست مییابند، تبدیل به سرخط خبرها میشوند و فروش آثارشان چند برابر میشود. از همه مهمتر برندگان گنکور وارد تاریخ ادبیات فرانسه میشوند که یکی از غنیترین گنجینههای تاریخ بشری است. جایزهی گنکور فقط یک اسکناس ده یوروی و یک استیک گاو برای ناهار است اما نویسنده ناگهان با دهها و صدها هزار تقاضای جدید برای کتابهایش روبهرو میشود. همینطور آثارش بهسرعت به دیگر زبانها ترجمه میشوند.
با اینحال گنکور امسال پیامی فراتر از فروش کتاب داشت. در میان دهها رمان پرزرقوبرق و پرفروش، داوران اثری را برگزیدند که مشخصا برای پرفروش بودن آفریده نشده است. انتخابی در تضاد با شتابزدگی زمانه.
نویسندهای که سرانجام دیده شد
سالها بود که نام مووینیه در میان برندگان جوایز بزرگ دیده نمیشد، هرچند آثارش همیشه تحسین میشدند. بسیاری از منتقدان این بیتوجهی را بیعدالتی ادبی میدانستند. حالا منتقدان میگویند با گنکور ۲۰۲۵ او سرانجام در جایگاهی قرار گرفته که شایستهاش بود.
با اینحال احتمالا خود مووینیه به این عنوانها بیتفاوت خواهد ماند. او گفته بود: «زبان برای فرار از جایی که آمدهای نیست بلکه برای برگشتن به آنجاست.» همین جمله شاید خلاصه تمام آثارش باشد. تلاشی برای بازگشت و درک ریشهها و آشتی با گذشته.
خانهای که خالی نیست
با انتشار خبر گنکور، فروش خانه خالی به سرعت چند برابر میشود. امشب چاپخانهها سخت در تلاشند تا کتاب را در نسخههای هرچه بیشتر چاپ و صحافی کنند و با نوارهای معروف روی جلد کتابهای فرانسوی و عنوان پرطمطراق «برنده گنگور ۲۰۲۵» به بازار عرضه کنند. کتابخوانهای فرانسوی از فردا مشتاقانه بهدنبال نسخههای این کتاب هستند. با اینحال فراتر از آمار فروش، مهم این است که این رمان پیش از اینهم در دل خوانندگان جا باز کرده بود.
مووینیه در یکی از مصاحبههایش گفته بود: «نوشتن یعنی خانهای را بسازی که در آن بتوانی با گذشتهات روبهرو شوی». حالا خانه خالی جایزهای را گرفته که بسیاری از نویسندگان صاحبنام در حسرتش هستند.