رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بینالمللی انرژی اتمی، گفت با وجود مشاهده برخی تحرکات در سایتهای هستهای ایران، آژانس هیچ نشانهای از فعالیت قابلتوجه یا مرتبط با غنیسازی اورانیوم در این کشور ندیده است. او تاکید کرد که آژانس همچنان حضور محدودی در ایران دارد.
گروسی چهارشنبه هفت آبان در یک نشست خبری در نیویورک افزود: «در مورد آنچه میبینیم باید بگویم که چیزی مشاهده نکردهایم که بتواند فرضیهای درباره فعالیتهای قابلتوجه یا ماهیتا مهم در آن سایتها ایجاد کند.»
او توضیح داد این نهاد در حال انجام بازرسیهایی در ایران است، اما نه در سه سایتی که در خردادماه هدف حمله ایالات متحده قرار گرفتند.
گروسی گفت: «ما در ایران بازرسی انجام میدهیم — نه در همه سایتهایی که باید — اما بهتدریج در حال بازگشت هستیم.»
در تاریخ ۱ تیر ۱۴۰۴، ارتش آمریکا در چارچوب عملیاتی با عنوان «چکش نیمهشب»، سه مجموعه از تاسیسات هستهای ایران، از جمله سایتهای فردو، نطنز و تاسیسات اتمی اصفهان را هدف قرار داد.
در این حمله از ۱۴ بمب سنگرشکن جیبییو-۵۷ استفاده شد که توسط بمبافکنهای رادارگریز نورثروپ بی-۲ اسپیریت حمل شدند. همزمان، موشکهای کروز تاماهاک نیز از یک زیردریایی آمریکایی بهسوی اهداف تعیینشده شلیک شدند.
مدیرکل آژانس با اشاره به مصاحبه اخیرش با خبرگزاری آسوشیتدپرس درباره شناسایی تحرکاتی تازه در سایتهای هستهای ایران گفت این تحرکها عادی بوده است.
او افزود: «اینها سایتهای صنعتی بزرگی هستند؛ رفتوآمد کامیونها و کارکنان طبیعی است. اما هیچ چیز خاصی ندیدهایم که نشان دهد فعالیتی در حال انجام است که شامل مواد هستهای یا سانتریفیوژها یا کارهایی در مقیاس بزرگ باشد.»
توافق پادمان همچنان برقرار است
مدیرکل آژانس در پاسخ به خبرنگار ایرنا که گفت گزارش اخیر آژانس درباره برنامه هستهای ایران به حمله اسرائیل منجر شده، این ادعا را رد کرد.
او در پاسخ به پرسش دیگری گفت: «در مورد ایران نکتهای بسیار مهم وجود دارد: ما هنوز توافق جامع پادمان را داریم که ایران موظف به رعایت آن است. همانطور که پیشتر گفتم، این توافق داوطلبانه نیست یا چیزی نیست که ایران بسته به شرایط روز تصمیم بگیرد آن را اجرا بکند یا نکند. تا زمانی که ایران در پیمان منع اشاعه سلاحهای هستهای (انپیتی) باقی بماند، رژیم بازرسیها همچنان برقرار و قابل اجرا در ایران است.»
آژانس بینالمللی انرژی اتمی شنبه ۱۰ خرداد در گزارشی محرمانه اعلام کرد ایران پیشتر در سه مکان که مدتهاست تحت تحقیقات قرار دارند، فعالیتهای محرمانه هستهای انجام داده است.
بر اساس این گزارش، سه مکان لویزان-شیان، ورامین و مریوان و احتمالا دیگر مکانهای مرتبط، بخشی از یک برنامه ساختاریافته اعلامنشده هستهای بودهاند که ایران تا اوایل دهه ۲۰۰۰ آن را اجرا کرده و در برخی از این فعالیتها از مواد هستهای اعلامنشده بهره برده است.
گروسی با اشاره به فضای گفتوگو با تهران افزود: «به نظر میرسد باور فزایندهای وجود دارد که رسیدن به نوعی درک گستردهتر میتواند مفید باشد — و این همان چیزی است که اکنون در حال بحث است. ما با ایران در این زمینه گفتوگو کردهایم و همانطور که میدانید، ایالات متحده نیز با ایران در تماس است. من اغلب با سفیر ویژه، استیو ویتکاف، مشورت میکنم. آنها با ایران و همچنین با کشورهای دیگر، از جمله مصر، در ارتباط هستند. بهعبارتی، گفتوگوهای زیادی در جریان است.»
او بار دیگر تاکید کرد: «همکاری ایران با آژانس به اندازهای که باید باشد، نیست.»
واکنش ایران به اسنپبک؛ ادامه تعهد به انپیتی
در پاسخ به سوالی درباره تاثیر بازگشت تحریمهای موسوم به «اسنپبک» بر همکاری ایران با آژانس، گروسی گفت: «در مورد ایران و کار ما با آن کشور، معمولاً یک الگو وجود دارد: هر زمان اتفاقی میافتد — مثلاً قطعنامهای در اینجا یا در وین تصویب میشود — ایران معمولاً در پاسخ، همکاری خود با آژانس را کاهش میدهد. من از این مسئله متأسفم و بارها به همتایان ایرانیام گفتهام که نباید چنین باشد.»
او افزود: «در مورد فعال شدن مکانیسم اسنپبک هم همینطور بود. ایران در پاسخ گفت که همکاری خود با ما را مورد بازنگری قرار خواهد داد. با این حال، باید بگویم که آنها بار دیگر تمایل، اراده و اعتقاد خود را برای باقی ماندن در چارچوب رژیم منع اشاعه تایید کردند. البته در مورد میزان واقعی همکاری، حرفهای زیادی میتوان زد، اما به نظر من این تصمیم که از پیمان انپیتی خارج نشوند، گامی عاقلانه بود.»
جمهوری اسلامی در سال ۲۰۱۵ با بریتانیا، فرانسه، آلمان، آمریکا، روسیه و چین توافقی موسوم به «برجام» (برنامه جامع اقدام مشترک) را امضا کرد که بهموجب آن تحریمهای سازمان ملل، آمریکا و اروپا لغو شد و در مقابل، تهران پذیرفت برنامه هستهای خود را محدود کند.
این سه کشور سرانجام پنجشنبه شش شهریور روند ۳۰ روزه بازگرداندن تحریمهای سازمان ملل علیه ایران را آغاز کردند. جمهوری اسلامی این اقدام را محکوم کرد.
شورای امنیت سازمان ملل با تصویب قطعنامه ۲۲۳۱ این توافق را در ژوئیه ۲۰۱۵ تایید کرد. با این حال، در این قطعنامه امکان استفاده از سازوکاری موسوم به «اسنپبک» یا «مکانیسم ماشه» برای بازگرداندن تحریمهای تعلیقشده در نظر گرفته شده است. اعتبار این قطعنامه ۲۸ مهرماه امسال ( ۱۸ اکتبر ۲۰۲۵) به پایان رسید.
خروج بازرسان و تلاش برای بازسازی رابطه
گروسی با اشاره به پیامدهای جنگ ۱۲روزه میان ایران و اسرائیل گفت: «پس از جنگ ۱۲روزه — همانطور که نامیده میشود — ما به دلایل ایمنی مجبور شدیم بازرسان خود را از ایران خارج کنیم. از آن زمان تاکنون، من در تلاش بودهام تا این رابطه را بازسازی کنم. بهطور مرتب با وزیر خارجه، عباس عراقچی، و دیگر مقامات ایرانی در تماس هستم.»
او افزود: «در ماه ژوئیه به قاهره رفتم و تحت نظارت رئیسجمهور السیسی و وزیر خارجه بدرعبدالعاطی، تفاهمنامهای امضا کردیم که به ما اجازه میدهد بازرسیها را از سر بگیریم. بنابراین، همه این روند در حال پیش رفتن است — نه به شکل کامل، اما در حال انجام است.»
شماری از بازرسان آژانس بینالمللی انرژی اتمی که در جریان درگیری میان اسرائیل و جمهوری اسلامی در تهران حضور داشتند، به دلایل امنیتی ایران را ترک کردند. این گروه از بازرسان آژانس جمعه ۱۳ تیر بهصورت زمینی از ایران خارج شدند.
هیچ شواهدی از تلاش ایران برای ساخت سلاح نداریم
مدیرکل آژانس با رد شایعات درباره تلاش ایران برای ساخت سلاح هستهای گفت: «پاسخ روشن است: خیر، چنین نیست و نبوده است. میخواهم کاملاً واضح بگویم، چون اغلب اوقات اظهارات ما نادرست نقل میشود و گفته میشود ما حرفهایی زدهایم که نزدهایم. برعکس، ما همواره گفتهایم — و امروز هم تکرار میکنم — که همکاری ایران به اندازهای که باید باشد، نیست.»
او گفت: «در گزارش آخرمان در ماه ژوئن — که اغلب از آن بهعنوان یکی از عوامل محرک برخی واکنشها یاد میشود — بهروشنی نوشتیم که ایران هیچ برنامهای برای تولید سلاح هستهای ندارد.»
گفتوگو درباره بازرسی از سایتهای بمبارانشده
گروسی در ادامه درباره تحرکات شناساییشده در سایتهای هستهای ایران گفت: «جزئیات ما محدود است، چون — همانطور که در پاسخ به سؤال همکار چینیتان گفتم — حضور ما در ایران هنوز محدود است. در حال تلاش هستیم تا آن را بازیابی کنیم. ما در ایران بازرسی انجام میدهیم، هرچند هنوز در همه سایتهایی که باید، امکان حضور نداریم، اما بهتدریج در حال بازگشت هستیم.»
او تایید کرد که آژانس در حال حاضر از سه سایت هدف قرار گرفتهشده یعنی نطنز، اصفهان و فردو بازرسی نمیکند و گفت: «در حال گفتوگو با ایران هستیم. طرف ایرانی میگوید از نظر امنیتی لازم است درباره نحوه انجام بازرسیها گفتوگو شود. با این حال، نمیتوان گفت هیچ گفتوگویی در جریان نیست؛ برعکس، گفتوگوها ادامه دارد.»
تصاویر ماهوارهای تازه نشان میدهد ایران بازسازی گستردهای را در محل سابق سایت «طالَقان-۲» ـ که در اکتبر ۲۰۲۴ هدف حمله اسرائیل قرار گرفت ـ آغاز کرده است؛ اقدامی که نگرانیها درباره احیای بخشی از برنامه هستهای پیشین را برانگیخته است.
گروسی درباره تحرکات مشاهدهشده افزود: «چیزی ندیدهایم که از نظر فنی یا تحلیلی نشاندهنده فعالیتهای هستهای معنادار باشد. به همین دلیل هم بود که صبح امروز به همکار شما گفتم ما هیچ نشانهای ندیدهایم که بتوان بر اساس آن فرض کرد فعالیت قابل توجهی در جریان است. این سایتها مجموعههای صنعتی بزرگی هستند و رفتوآمد کامیونها و کارکنان در آنها طبیعی است. اما هیچ نشانهای وجود ندارد که ما را به نتیجهای درباره فعالیت مرتبط با مواد هستهای یا سانتریفیوژها برساند.»
قانون داخلی ایران برای آژانس الزامآور نیست
در ادامه، مدیرکل آژانس در پاسخ به پرسشی درباره قانون جدید مجلس ایران که همکاری با آژانس را مشروط میکند، گفت: «بله، آنها چنین قانونی تصویب کردهاند، اما همانطور که با احترام به همتایان ایرانیام گفتم، قانون داخلی فقط برای ایرانیها الزامآور است، نه برای آژانس.»
او افزود: «تلاش من این است که از راه دیپلماسی، نگرانیهایشان را درک کنیم. آنها مورد حمله قرار گرفتهاند و طبیعتاً نگرانی دارند، و ما میخواهیم به این نگرانیها پاسخ دهیم. چون باور داریم که کار بازرسی آژانس نه تهدید، بلکه عامل ثبات است. در واقع، حضور بازرسان ماست که به ایران اجازه میدهد بگوید برنامه سلاح هستهای ندارد — چون ما آن را تایید میکنیم. اما اگر بازرسیها انجام نشود، طبیعی است که تردیدها افزایش پیدا میکند.»
نمایندگان مجلس شورای اسلامی، چهارم تیرماه کلیات و جزییات طرحی را تصویب کردند که طبق آن همکاریهای جمهوری اسلامی با آژانس بینالمللی انرژی اتمی تعلیق میشود.
طبق این مصوبه، ماموران آژانس حق ورود به کشور برای بازرسی ندارند مگر اینکه امنیت تاسیسات هستهای و فعالیت صلحآمیز هستهای کشور تضمین شود و این هم منوط به موافقت شورای عالی امنیت ملی است.
گروسی تاکید کرد: «آنها بهخوبی میدانند ما چه میکنیم — چون دهههاست که از سوی ما بازرسی شدهاند. ما کار خود را بهخوبی میشناسیم، و آنها هم روش کار ما را میدانند.»
حملات اسرائیل و خسارت شدید به سایتهای هستهای
در ادامه نشست، گروسی تایید کرد که حملات هوایی اسرائیل به زیرساختهای هستهای ایران در سه سایت، «خسارتی قابل توجه» وارد کرده است. او گفت: «این فقط نظر من نیست؛ ما بررسیهای خود را انجام دادهایم، اما دولت ایران نیز بهصراحت این را تایید کرده است، و سایر منابع هم همین ارزیابی را دارند. بنابراین تردیدی در این زمینه وجود ندارد.»
مدیرکل آژانس افزود: «چنین اتفاقی برنامه هستهای ایران را بهشدت به عقب رانده است. ممکن است شاخصهای مختلفی برای سنجش این موضوع وجود داشته باشد، اما بدون تردید میزان آسیب بسیار چشمگیر است.»
روزنامه نیویورکتایمز درباره حمله آمریکا به مراکز اتمی جمهوری اسلامی در جنگ ۱۲ روزه گزارش داد دانستن میزان خسارت حمله آمریکا به سایت زیرزمینی فردو دشوار است، چرا که اساسا هدف قرار دادن این تاسیسات در وهله اول بسیار سخت بود.
نیویورکتایمز چهارشنبه ۲۹ مرداد در گزارشی با اشاره به عمق حدود ۸۰ تا ۱۱۰ متری تاسیسات فردو نوشت ترکهایی که در اثر نخستین انفجار ایجاد میشود، میتواند به بمبهای بعدی اجازه دهد عمیقتر نفوذ کنند؛ اما اینکه تا چه اندازه پیشروی کنند، پیشبینیناپذیر است.
گروسی در پایان گفت: «ما در واکنش وارد گفتوگو شدیم و گفتیم که نگرانیهای ایران را درک میکنیم، اما در عین حال، وقتی کشوری عضو پیمان انپیتی است، تعهداتی دارد که نمیتواند بهصورت انتخابی اجرا کند. پیمان انپیتی منوی انتخابی نیست. در عین حال، باید با احترام رفتار کنیم و تلاش کنیم همکاری را بازسازی کنیم — با هدف بازگرداندن شفافیت.»