سناتور جمهوریخواه تام توبِرویل در گفتوگو با ایران اینترنشنال اعلام کرد: «جمهوری اسلامی ایران اکنون نقشی در معادله غزه ندارد.»
او با اشاره به ریشههای طولانیمدت جنگ و بیثباتی در منطقه گفت: «ما دو هزار سال است که میجنگیم — نمیشود این را با یک آتشبس یکهفتهای و یک توافق ساده صلح حل کرد.»
این اظهارات بازتابدهنده نگاه بخشی از سیاستگذاران آمریکایی است که معتقدند تهران — دستکم در روند رسمی آتشبس و برنامهریزیهای مرتبط با آینده غزه — به حاشیه رانده شده است، هرچند نقش غیرمستقیم آن در منطقه همچنان موضوع ارزیابی و نگرانی امنیتی است.
سازوکار عملیاتی و «کمربند بشردوستانه»: طرحی برای تحکیم آتشبس
طی سفر اخیر تیم عالیرتبه دیپلماتیک آمریکا به اسرائیل، مارکو روبیو، وزیر خارجه، دو پیام کلیدی را آشکارا مطرح کرد: «هیچ پلانِ B وجود ندارد» و آتشبس فعلی باید به نتیجه برسد. در همین راستا، کاخ سفید دیپلمات باسابقه، استیون فاگین — سفیر سابق آمریکا در یمن — را مسئول هماهنگی عملیاتهای مدنی و دیپلماتیک در مرکز فرماندهی جنوب اسرائیل معرفی کرده است. مقامات آمریکایی همچنین از استقرار حدود ۲۰۰ نیروی پشتیبانی در این مرکز خبر میدهند که نقش اصلی آنها تسهیل عملیات امدادرسانی و نظارت امنیتی تعریف شده است.
یکی از ابتکارات اصلی که از سوی واشینگتن مطرح شده، ایجاد «کمربند بشردوستانه غزه» است: شبکهای شامل ۱۲ تا ۱۶ مرکز امدادرسانی در امتداد خط عقبنشینی نیروهای اسرائیل. این مراکز قرار است بهصورت مستقیم آب، غذا و خدمات درمانی در اختیار غیرنظامیان قرار دهند و از ایجاد گلوگاههای توزیعی جلوگیری کنند. همچنین، در کنار این هابها سازوکاری برای «آشتی داوطلبانه» پیشبینی شده است تا افراد مسلحی که حاضر به تحویل سلاح هستند، بتوانند تحت برنامههای بازپروری و ادغام مجدد در جامعه قرار گیرند.
با این حال، منابع دیپلماتیک تاکید میکنند که اجرای این طرح منوط به توافق نهایی با سازمانهای بینالمللی و همراهی کشورهای منطقه است — امری که ممکن است بهدلیل اختلافات سیاسی و امنیتی با چالش روبرو شود.
مسیر آتشبس در غزه و تحرک دیپلماتیک واشینگتن
مرحله نخست آتشبس میان حماس و اسرائیل از ۱۰ اکتبر ۲۰۲۵ آغاز شده است؛ فازی که قرار است راه را برای کاهش تنشهای میدانی، تسهیل ورود کمکهای انسانی و آغاز بازسازی هموار کند.
در هفته گذشته، سه مقام ارشد آمریکایی به اسرائیل سفر کردند تا نظارت مستقیم بر اجرای تعهدات داشته باشند:
• مارکو روبیو در بازدید ۲۴ اکتبر از مرکز هماهنگی نظامی ـ مدنی گفت: «هیچ طرح B وجود ندارد. این تنها مسیری است که میتواند به نتیجه برسد.»
• جی.دی. وِنس، معاون رئیسجمهوری آمریکا، از «خوشبینی زیاد» درباره حفظ آتشبس خبر داد و بر ضرورت جلوگیری از بازگشت به درگیری تاکید کرد.
• جِرد کوشنر و استیو ویتکاف نیز با ماموریت پیگیری طرحهای امنیتی و بازسازی وارد اسرائیل شدند؛ کوشنر گفته است عملیات ساختوساز باید «بدون اتلاف وقت» آغاز شود.
نقش جمهوری اسلامی؛ غیبت در میز، حضور در میدان؟
درحالیکه واشینگتن تلاش دارد ساختاری امنیتی و اجرایی برای غزه ایجاد کند که ایران در آن حضور نداشته باشد، تحلیلگران معتقدند تهران همچنان از مسیر شبکه نیابتی خود در منطقه — از جمله حماس و حزبالله — بازیگری تأثیرگذار باقی خواهد ماند.
آیا حذف رسمی ایران از روند مذاکرات، به کاهش نقش آن در میدان منجر خواهد شد؟ یا جمهوری اسلامی تلاش خواهد کرد با ابزارهای دیگر بر روند آینده تأثیر بگذارد؟ این پرسشی است که پاسخ آن تا حد زیادی به پایداری آتشبس و شکلگیری سازوکارهای جدید امنیتی بستگی خواهد داشت.
چشمانداز: میان صلح شکننده و بازگشت به بحران
آینده غزه بیش از هر زمان دیگری به ظرافت دیپلماسی، اجرای دقیق تعهدات و مدیریت اختلافها وابسته است.
سناریوهای پیشرو چنین ترسیم میشوند:
۱. پایداری آتشبس و حرکت تدریجی بهسوی بازسازی و امنیت محلی
۲. فروپاشی توافق در نتیجه نقض تعهدات یا تشدید درگیریها
۳. بازگشت بازیگران حذفشده — بهویژه جمهوری اسلامی — به صحنه در قالب نفوذ پنهان
در شرایطی که دولت آمریکا میکوشد ترتیبات امنیتی جدید غزه را شکل دهد، نقش غایب و درعینحال پررنگ جمهوری اسلامی، همچنان یکی از متغیرهای کلیدی در معادله آتی منطقه باقی خواهد ماند.