جرد کوشنر، داماد رئیسجمهوری آمریکا، دونالد ترامپ و مشاور ارشد او در دورهٔ نخست ریاستجمهوری، بار دیگر در مرکز تلاشهای آمریکا برای مدیریت بحران خاورمیانه قرار گرفته است.
او که در دولت اول نقش مهمی در شکلگیری توافقهای ابراهیم داشت، اکنون بهعنوان یکی از چهرههای اصلی مذاکره بر سر آتشبس غزه و گفتوگو میان اسرائیل و کشورهای عربی معرفی شده است.
دولت آمریکا میگوید حضور او نتیجه تجربه و روابطی است که طی سالهای گذشته با رهبران منطقه ایجاد کرده؛ اما منتقدان معتقدند فعالیتهای اقتصادی کوشنر در همان کشورها، پرسشهایی درباره تعارض منافع ایجاد کرده است.
قدرت در دست خانواده؟
بازگشت جرد کوشنر در شرایطی صورت گرفته که بحث درباره افزایش نقش خانواده ترامپ در سیاست خارجی آمریکا دوباره پررنگ شده است؛ موضوعی که در دوره نخست ریاستجمهوری ترامپ نیز در مرکز توجه رسانهها بود. ایوانکا ترامپ، همسر کوشنر، در نشستهای گروه ۲۰ حضور داشت، در مذاکرات تجاری با چین مشارکت میکرد و در ابتکارهای بینالمللی نقش داشت — اموری که بسیاری از دیپلماتهای حرفهای آن را تخطی از سازوکارهای رسمی تصمیمگیری توصیف کرده بودند.
گذشته از آن، فعالیتهای اقتصادی خانواده ترامپ در خارج از آمریکا نیز به نگرانیها افزوده است. رسانههایی مانند نیویورکتایمز و واشینگتنپست گزارش دادند که برخی پروژههای تجاری شرکتهای وابسته به سازمان ترامپ در دبی، قطر و عربستان سعودی در سالهای اخیر گسترش یافته و همین امر پرسش درباره تلاقی منافع سیاسی و اقتصادی را جدیتر کرده است. منتقدان میگویند وقتی سیاستمداران و نزدیکان آنها در برخی کشورها دارای منافع اقتصادی هستند، تمایز میان تصمیم برای کشور و تصمیم برای سرمایه دشوار میشود.
حامیان دولت اما استدلال میکنند که شناخت شخصی کوشنر و ایوانکا از رهبران عرب، به دلیل سالها تعامل، مزیتی بیبدیل در مذاکرات خاورمیانه است. آنها میگویند دیپلماسی معمول، گاه در حلقه پیچیدهای از بوروکراسی گیر میکند؛ درحالیکه دیپلماسی مبتنی بر روابط خانوادگی سریع، مستقیم و نتیجهمحور است — بهویژه در منطقهای که روابط شخصی نقش پررنگی دارد.
در کنار این دو رویکرد متفاوت، تحلیلگران یادآور میشوند که تمرکز قدرت در حلقهای کوچک و خانوادگی میتواند اعتماد متحدان و حتی دستگاههای داخلی آمریکا را به تصمیمات سیاست خارجی کاهش دهد. برخی کشورها ممکن است توافق با کوشنر را وابسته به فرد بدانند نه وابسته به دولت؛ عاملی که میتواند پایداری و اجرای توافقها را دشوارتر کند.
با وجود تمام انتقادها، گزارشها نشان میدهد اگر فاز نخست مذاکرات جاری به نتیجه برسد، کوشنر همچنان مشاور غیررسمی اما نزدیک به ترامپ باقی میماند — نقشی که در آن نفوذ سیاسی خانواده و منافع اقتصادی فعال در خلیج فارس همزمان ادامه خواهد یافت. در نهایت، اینکه چنین مدل تمرکز قدرتی میتواند به صلح در منطقه کمک کند یا آن را پرهزینهتر سازد، پرسشی است که پاسخ آن در روند تحولات پیشرو مشخص خواهد شد.
نقش جدید در مذاکرات
مسئولان آمریکایی میگویند کوشنر نقشی غیررسمی اما مؤثر در پیشبرد مذاکرات صلح غزه داشته است. او همراه با استیو ویتکاف، فرستاده ویژه کاخ سفید، در تلاش است تا توافقی را که شامل آزادی گروگانها و آتشبس مرحلهای در غزه است، نهایی کند.
ترامپ در جلسهای در کاخ سفید گفته است که کوشنر «منطقه و بازیگران آن را بهخوبی میشناسد» و همین امر دلیل اعتماد دوباره او به دامادش است. با این حال، دولت توضیح دقیقی دربارهٔ اختیارات رسمی کوشنر ارائه نکرده است.
کوشنر در دوره نخست ترامپ، از طراحان توافق ابراهیم بود؛ توافقی که به عادیسازی روابط اسرائیل با امارات و بحرین انجامید. طرفداران او میگویند این تجربه و روابط شخصی با رهبران عرب میتواند امروز نیز برای مصالحه در منطقه مؤثر باشد.
اما مخالفان توجه میدهند که همان روابط اکنون با سرمایهگذاریهای بزرگ اقتصادی گره خورده است.
شرکت «افینیتی پارتنرز» (Affinity Partners)، بهمدیریت کوشنر، میلیاردها دلار سرمایه از صندوقهای ثروت ملی عربستان سعودی، قطر و امارات را جذب کرده است. رسانههای آمریکایی میگویند از جمله این سرمایهگذاریها معاملهای بزرگ در صنعت فناوری و سرگرمی بوده است.
کاخ سفید نگرانیها درباره تعارض منافع را رد کرده و گفته است حضور کوشنر «اقدامی داوطلبانه برای کمک به صلح» است. اما منتقدان معتقدند روابط اقتصادی و سیاسی او بهقدری درهمتنیدهاند که تفکیک آنها دشوار است.
پرونده سختتر از گذشته
اگرچه کوشنر در دوره پیش توانست برخی توافقها را به نتیجه برساند، اما بحران امروز غزه پیچیدگی و حساسیت بیشتری دارد. شرایط فعلی چند عامل تعیینکننده دارد:
• موضع عربستان سعودی که پایان جنگ و تضمین مسیر تشکیل کشور فلسطینی را پیششرط هر توافقی میداند
• چالشهای امنیتی و سیاسی اسرائیل که مانع تصمیمگیری سریع شده است
• نقش ایران و گروههای همسو با آن که بر معادلات میدان تأثیر مستقیم دارد
• نگاه بدبینانه فلسطینیها پس از سالها محاصره و جنگ
به همین دلیل برخی تحلیلگران تردید دارند که مدل «معاملهمحور» کوشنر بتواند در این شرایط نتیجهبخش باشد.
کوشنر همچنین در حال بررسی طرحهایی برای بازسازی غزه در دوره پس از جنگ است. چند ماه پیش او همراه با تونی بلر، نخستوزیر پیشین بریتانیا، در کاخ سفید درباره این موضوع جلساتی داشت. حامیانش میگویند او توانسته توجه ترامپ را به نیازهای انسانی و اقتصادی غزه جلب کند؛ اما دستیابی به یک توافق سیاسی برای آغاز بازسازی همچنان در هالهای از ابهام است.