تحلیل تازهترین دادههای شاخص جهانی گذرنامه «هنلی» نشان میدهد شکاف میان ایران و همسایگانش در آزادی سفر جهانی رو به گسترش است.
بر اساس تازهترین گزارش شاخص گذرنامه هنلی، گذرنامه ایران با رتبه ۹۸ و امکان سفر بدون ویزا به تنها ۴۱ کشور، همچنان یکی از کماعتبارترین گذرنامهها در منطقه خاورمیانه و آسیای مرکزی بهشمار میرود. مقایسه این دادهها با کشورهای پیرامونی ایران نشان میدهد که شکاف در اعتبار سفر میان ایران و همسایگانش بهویژه در حوزه خلیج فارس بهطرز چشمگیری افزایش یافته است.
شکاف عمیق میان ایران و جهان عرب خلیج فارس
در حالیکه شهروندان ایرانی تنها میتوانند بدون ویزا به ۴۱ کشور سفر کنند، شهروندان امارات متحده عربی با ۱۸۴ مقصد بدون ویزا در جایگاه هشتم جهان قرار دارند؛ جایگاهی که آن را به قدرتمندترین گذرنامه در میان کشورهای اسلامی و منطقه خاورمیانه تبدیل کرده است.
قطر با رتبه ۵۲ (۱۱۱ مقصد)، عربستان سعودی با رتبه ۵۷ (۹۰ مقصد) و کویت با رتبه ۵۵ (۹۹ مقصد) نیز همگی فاصلهای چشمگیر با ایران دارند. حتی عمان و بحرین، با رتبههای ۶۰ و ۵۹، دو برابر بیشتر از شهروندان ایران آزادی سفر دارند.
این فاصله نهتنها بیانگر جایگاه دیپلماتیک و روابط بینالمللی گستردهتر کشورهای عربی است، بلکه نشاندهنده سرمایهگذاری آنها در سیاست خارجی و اعتماد متقابل با کشورهای غربی محسوب میشود. در مقابل، سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران که با تحریمها، تنشهای منطقهای و انزوای دیپلماتیک همراه است، یکی از دلایل اصلی محدود ماندن دسترسی شهروندان ایرانی به جهان عنوان میشود.
همسایگان شمالی و غربی؛ از آذربایجان تا ترکیه
در شمال و غرب ایران نیز وضعیت مشابهی دیده میشود. ترکیه با رتبه ۵۱ و امکان سفر بدون ویزا به ۱۱۳ کشور، نهتنها از همه همسایگان ایران بلکه از بسیاری از کشورهای اروپای شرقی نیز پیشی گرفته است. آذربایجان (رتبه ۷۲، ۷۱ مقصد) و ارمنستان (رتبه ۷۶، ۶۷ مقصد) نیز در مقایسه با ایران آزادی سفر بهمراتب بیشتری دارند.
ترکمنستان با رتبه ۹۳ و ۴۸ مقصد بدون ویزا، تنها کشور شمالی است که در ردهای نزدیک به ایران قرار میگیرد. با این حال، حتی این کشور نیز هفت مقصد بیشتر از ایران امکان دسترسی بدون ویزا دارد.
شرق و جنوب؛ گذرنامههایی گرفتار در بحران
در میان کشورهای شرقی و جنوبی ایران، وضعیت بهطور کلی ضعیفتر است. افغانستان با رتبه ۱۰۶ و تنها ۲۴ مقصد بدون ویزا، ضعیفترین گذرنامه جهان را در اختیار دارد و پس از آن پاکستان با رتبه ۱۰۳ و ۳۱ مقصد در جایگاه پایینتری نسبت به ایران قرار دارد. عراق نیز با رتبه ۱۰۴ و ۲۹ مقصد، اندکی پایینتر از ایران ایستاده است.
با این حال، نکته قابل توجه آن است که ایران در میان کشورهای غیرجنگزده منطقه، یکی از پایینترین رتبهها را دارد؛ موضوعی که بیش از هر چیز به بحران مزمن روابط خارجی، تحریمهای گسترده و انزوای سیاسی جمهوری اسلامی نسبت داده میشود.
ارزیابی دادههای جدید شاخص هنلی نشان میدهد گذرنامه جمهوری اسلامی ایران در میان ۱۵ کشور پیرامونی، در رده دوازدهم قرار دارد و تنها از کشورهای درگیر جنگ و فروپاشی نهادی مانند افغانستان، عراق و پاکستان وضعیت بهتری دارد.
در مقابل، کشورهایی با جمعیت کمتر و سیاست خارجی متوازنتر مانند عمان، بحرین و قطر توانستهاند جایگاه خود را بهطور پیوسته ارتقا دهند. این اختلاف فزاینده در آزادی سفر شهروندان، تصویری روشن از تفاوتهای سیاسی، اقتصادی و دیپلماتیک میان ایران و همسایگانش ارائه میدهد — تفاوتی که بازتاب مستقیم موقعیت بینالمللی و میزان اعتماد جهانی به هر کشور است.