در گزارشی تحقیقی، خبرگزاری رویترز فاش کرده که دولت بشار اسد طی عملیاتی پنهانی و دو ساله، هزاران جسد را از یکی از بزرگترین گورهای دستهجمعی سوریه به مکانی نامعلوم در بیابانهای اطراف شهر ضمیر منتقل کرده است.
به گفته ۱۳ منبع مطلع از این عملیات، ارتش اسد تلاش داشته با این اقدام شواهد جنایات جنگی خود را از بین ببرد.
عملیات «جابهجایی زمین» برای پاکسازی گور قطیفه
بر اساس یافتههای رویترز، این عملیات با نام رمز «جابهجایی زمین» از سال ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۱ با هدف جابهجایی اجساد مدفون در گور دستهجمعی قطیفه ـ واقع در حومه دمشق ـ به منطقهای دورافتاده در بیابان ضمیر انجام شد.
شاهدان شامل رانندگان کامیون، مکانیکها، اپراتور بولدوزر و یکی از افسران پیشین گارد ریاستجمهوری اسد گفتهاند که این پروژه چهار شب در هفته و طی دو سال اجرا شده است؛ هر شب بین ۶ تا ۸ کامیون پر از خاک و بقایای انسانی از قطیفه به سمت بیابان حرکت میکردند.
پنهانکاری در مقیاسی بیسابقه
خبرنگاران رویترز با تحلیل صدها تصویر ماهوارهای، بررسی اسناد رسمی، و مصاحبه با منابع مطلع، محل دقیق گور جدید در بیابان ضمیر را کشف کردند.
به گفته این خبرگزاری، گور جدید دارای دستکم ۳۴ گودال به طول مجموعی دو کیلومتر است که آن را به یکی از بزرگترین گورهای دستهجمعی در طول جنگ داخلی سوریه تبدیل کرده است.
شاهدان گفتهاند که هدف این عملیات، پاکسازی گور دستهجمعی قطیفه از اجساد قربانیانی بود که اغلب در زندانها و بیمارستانهای نظامی جان باخته بودند.
به گفته یکی از افسران سابق گارد ریاستجمهوری، اسد این پروژه را زمانی آغاز کرد که در اواخر سال ۲۰۱۸ در آستانه پیروزی در جنگ داخلی قرار داشت و میکوشید وجهه خود را در سطح بینالمللی بازسازی کند.
افشای گور قطیفه و آغاز طرح مخفیانه
گور دستهجمعی قطیفه نخستین بار در سال ۲۰۱۴ از سوی یک فعال حقوق بشر سوری با انتشار تصاویر هوایی در رسانههای محلی افشا شد. موقعیت دقیق آن نیز چند سال بعد در جریان برخی جلسات دادگاه و گزارشهای رسانهای دیگر مشخص شد.
اسناد ارائهشده به رویترز نشان میدهد که تا پیش از سقوط رژیم اسد در پایان سال گذشته، تمامی ۱۶ خندق مدفون در قطیفه تخلیه شده بودند.
منابع محلی و گروههای حقوق بشری سوری تخمین میزنند که بیش از ۱۶۰ هزار نفر طی سالهای گذشته در بازداشتگاههای امنیتی ناپدید شدهاند و بسیاری از آنان در گورهای جمعی دفن شدهاند.
اسد، در تبعید؛ عدالت، در انتظار
اسد پس از سقوط دیکتاتوریاش به همراه برخی از نزدیکانش از کشور گریخته و هماکنون در روسیه بهسر میبرد. تلاشهای این خبرگزاری برای تماس با او یا افسران دخیل در این پروژه بینتیجه مانده است.
در گزارشی که بهزودی از سوی رویترز منتشر خواهد شد، جزئیات بیشتری درباره نحوه اجرای این عملیات، نحوه شناسایی محل جدید دفن اجساد، و نقش مقامهای امنیتی ارشد سوریه ارائه خواهد شد.
انتقادات و وعدههای دولت جدید
با وجود سقوط حکومت اسد در دسامبر گذشته، مقامات دولت جدید سوریه تاکنون اطلاعات دقیقی درباره هویت قربانیان منتشر نکردهاند. این در حالی است که خانوادههای مفقودان بارها خواستار شفافسازی درباره محل دفن عزیزان خود شدهاند.
محمد رضا جهلکی، رییس کمیسیون ملی رسیدگی به وضعیت مفقودان، به وبسایت الوطن گفته است که حجم بالای پروندهها و نیاز به بازسازی دستگاه قضایی، سرعت پیشرفت تحقیقات را کند کرده است.
او از برنامههایی برای ایجاد بانک اطلاعاتی دیاناِی و پلتفرم دیجیتال برای خانوادهها خبر داده و بر ضرورت تربیت کارشناسان پزشکی قانونی و آزمایش دیاناِی تاکید کرده است.
آلام خانوادهها و هشدار فعالان حقوق بشر
محمد العبدالله، رییس مرکز عدالت و پاسخگویی سوریه، با استناد به یافتههای رویترز، هشدار داد که انتقال مخفیانه اجساد از قطیفه به ضمیر برای خانوادههای قربانیان فاجعهبار بوده است.
او گفت: «بازسازی و شناسایی بقایا بهنحویکه بهصورت کامل به خانوادهها بازگردانده شود، بسیار دشوار خواهد بود.»
عبدالله در عین حال، تشکیل کمیسیون مفقودان را «گامی مثبت» از سوی دولت جدید توصیف کرده، اما گفته است که این نهاد هنوز از نظر منابع و نیروی انسانی متخصص دچار کمبود است.
رانندگان و سایر کارکنانی که در این عملیات دخیل بودهاند نیز به رویترز گفتهاند در زمان اجرای پروژه، صحبت درباره آن معادل مرگ قطعی بود. یکی از رانندگان به صراحت گفته است:
«هیچکس جرئت مخالفت نداشت. اگر سرپیچی میکردی، خودت هم سر از همان گورها درمیآوردی.»