امسال برای اولین بار در تاریخ، فیلمهای سه فیلمساز ایرانی از سوی سه کشور مختلف به آکادمی علوم و هنرهای سینما برای جایزه اسکار در بخش بهترین فیلم بینالملل که پیشتر با نام بهترین فیلم غیرانگلیسی زبان شناخته میشد، ارائه شده است.
هر سال هر کشور یک فیلم را به آکادمی معرفی میکند تا برای گرفتن اسکار مورد بررسی قرار بگیرد.
سال گذشته ۸۵ فیلم از ۸۵ کشور پذیرفته شده بود و امسال هم تا به امروز، ۶۰ فیلم از ۶۰ کشور معرفی شده است و احتمالا در چند روز مهلت باقیمانده، این رقم به مانند سال گذشته به چیزی حدود ۸۵ تا نهایتا ۹۰ فیلم خواهد رسید.
در سالهای اخیر فیلمهای بخش بینالملل این فرصت را یافتهاند تا به جز این بخش در بخشهای دیگری هم نامزد شوند و از طرفی کشورهای به ویژه اروپایی برای اولین بار حاضر شدهاند که فیلمهایی را به عنوان منتخب خود به اسکار معرفی کنند که زبانش زبان رسمی آن کشور نیست و کارگردان فیلم هم شهروند آن کشور محسوب نمیشود.
سال گذشته آلمان در یک اقدام تاریخی، فیلم «دانه انجیر معابد» ساخته محمد رسولاف را که در جشنواره کن موفق عمل کرده بود، به دلیل داشتن تهیه کننده آلمانی به عنوان نماینده این کشور به اسکار فرستاد و فیلم وارد فهرست پنج نامزد نهایی اسکار هم شد.
امسال هم در اتفاق تاریخی دیگری، فرانسه پس از هیاهو و بحثهای بسیار در مطبوعات، سرانجام فیلم «یک تصادف ساده» ساخته جعفر پناهی، برنده نخل طلای امسال جشنواره کن، را به عنوان نماینده این کشور انتخاب کرد.
فیلمی به زبان فارسی و ساخته شده در ایران، حالا نماینده کشوری است که اتفاقا به زبان و فرهنگ خود بسیار حساس است و گفته میشد فیلم «آناتومی یک سقوط»، برنده نخل طلای آن سال، را به خاطر زبان انگلیسیاش به اسکار نفرستاد.
حالا در تغییری عمده و قابل توجه، فرانسویها پذیرفتهاند که با فرستادن فیلم برنده نخل طلای امسال به اسکار، بخت خود را در این رقابت تنگاتنگ با کشورهای دیگر افزایش دهند.
البته اگر فیلم پناهی در نهایت بازی را به فیلم فرانسوی «موج نو»، مهمترین رقیب خود، میباخت، هنوز این امکان را داشت که از سوی لوکزامبورگ، به عنوان یکی دیگر از کشورهای سهیم در تولید این فیلم، به اسکار معرفی شود.
فیلم پناهی به احتمال زیاد نه تنها در فهرست اولیه ۱۵ فیلم این بخش حضور خواهد داشت، بلکه به راحتی به فهرست پنج نامزد نهایی هم وارد خواهد شد و به این ترتیب او را در مراسم اسکار امسال خواهیم دید. هرچند فیلم پناهی رقبای سرسختی چون «صراط» (اولیویر لاکس) و «صدای سقوط» (ماشا شیلینسکی) دارد و در نهایت هم به نظر میرسد «ارزشهای احساسی» شاهکار یواکیم تریه، بیشترین بخت را برای دریافت این جایزه دارد.
حقیقت این است که رایدهندگان فرصت تماشای همه ۸۵ فیلم این بخش را ندارند. به همین دلیل آنها بر فیلمهایی متمرکز میشوند که موفقیتهای بزرگ بینالمللی در جشنوارهها داشته و در میان منتقدان محبوب شدهاند.
از این رو انتخاب فیلم برای فرستادن به اسکار، به طور کلی بر اساس ارزشهای فیلم نیست، بلکه هیاتهای بررسی و انتخاب معمولا به فیلمهایی توجه نشان میدهند که پیشتر موفقیتهای جهانی چشمگیری داشتهاند.
به همین دلیل، کار بررسی و انتخاب فیلمها در ایران در سالهای اخیر، هر بار روند ناموفق و غیرحرفهای داشته که ره به جایی نمیبرد؛ در سالهایی با انتخاب فیلمهای دولتی و پروپاگاندا که کسی در جهان اسمشان را هم نشنیده بود، تا نادیده گرفتن کامل فیلمهای زیرزمینی موفق در همه این سالها.
مهمترین نکته اینکه انتخاب فیلمها در ایران از سوی هیاتی دولتی صورت میگیرد. در نتیجه فیلمهای زیرزمینی ایرانی که در دو سه سال اخیر حرف اول را در جشنوارههای جهانی زدهاند، از این بررسی و انتخاب دور ماندهاند.
به طور طبیعی سال گذشته فیلم «دانه انجیر معابد» و امسال فیلم «یک تصادف ساده» باید از سوی ایران به آکادمی معرفی میشد و به این ترتیب دو نامزدی اسکار دیگر برای سینمای ایران به ثمر میرسید اما سانسورها و محدودیتهای حاکم، این اقبال و افتخار را از سینمای ایران دریغ کرده است.
امسال از مدتها پیش جدالی بین دو فیلم «پیر پسر» (اکتای براهنی) و «زن و بچه» (سعید روستایی) درگرفته بود و هر دو فیلم به ویژه زن و بچه، با تبلیغات گسترده در رسانهها، خود را لایقترین انتخاب برای معرفی به اسکار معرفی میکردند.
در نهایت اما کمیته انتخاب، شاید برای پایان دادن به غائله، فیلمی را انتخاب کرد که کسی گمان نمیبرد: «علت مرگ نامعلوم» ساخته علی زرنگار.
از نظر سینمایی پیر پسر در میان این سه فیلم، اثر برجستهتری است اما موفقیت بینالمللی فیلم -بردن جایزه یک بخش در جشنواره روتردام- برای موفقیت آن در اسکار کافی نبود.
برخلاف آنچه گفته میشد حسن پورشیرازی میتوانست جزو نامزدهای بازیگری هم قرار بگیرد، با نگاهی واقعبینانه اساسا این اتفاقی کاملا دور از ذهن به نظر میرسد، چرا که نامزد شدن بازیگری غیرانگلیسی زبان در اسکار از اتفاقات نادر روزگار است.
زن و بچه هم که اساسا در جشنواره کن شکست سختی خورد و کمترین توجه را به خود جلب کرد. در نتیجه، برخلاف تبلیغاتش، کوچکترین بختی در اسکار نداشت.
علت مرگ نامعلوم فیلمی دیدنی است که چند سال هم توقیف بوده اما به نظر نمیرسد آن هم کوچکترین بختی برای قرار گرفتن حتی در فهرست اولیه ۱۵ فیلمی این بخش داشته باشد؛ چراکه اساسا موفقیت بینالمللی درخوری نداشته است که رایدهندگان اسکار را برای تماشا ترغیب کند.
حالا اما یک فیلمساز جوان ایرانی دیگر به نام علیرضا خاتمی هم با فیلمی به نام «چیزهایی که میکشی» از سوی کانادا به آکادمی معرفی شده است. فیلمی که در ترکیه ساخته شده و تهیهکنندهای کانادایی دارد.
با اینحال این فیلم هم به نظر نمیرسد کوچکترین بختی برای انتخاب شدن در بین ۱۵ فیلم اولیه بخش بینالملل داشته باشد؛ فیلمهایی که روز ۱۵ دسامبر (۲۴ آذر) معرفی خواهند شد تا اعضای آکادمی در ماه ژانویه پنج نامزد نهایی بخش بینالملل را از میانشان انتخاب کنند.