داده‌های رهگیری نفتکش‌ها که به دست ایران‌اینترنشنال رسیده نشان می‌دهد واردات نفت ایران در بنادر چین به بالاترین سطح از زمان پیش از بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید در اوایل سال ۲۰۲۵ و احیای کارزار موسوم به «فشار حداکثری» رسیده است.

آمار شرکت اطلاعات کالایی «کپلر» نشان می‌دهد حجم نفت ایران که ماه گذشته در بنادر چین تخلیه شد، جهشی چشمگیر داشته و حاکی از آن است که بزرگ‌ترین واردکننده نفت جهان تحت تاثیر تلاش‌های آمریکا برای محدود کردن صادرات تهران قرار نگرفته است.

این افزایش آن‌قدر قابل توجه بود که ذخایر نفت فروش‌نرفته ایران در دریاهای آسیایی – که طی ماه‌های گذشته رو به افزایش بود – تنها در یک ماه به نصف کاهش یافت.

به گفته کپلر، میزان تخلیه نفت خام ایران در بنادر چین در ماه اوت به ۱.۶۸ میلیون بشکه در روز رسید؛ افزایشی ۲۳ درصدی نسبت به ماه ژوئیه.

ذخایر شناور تا هفتم سپتامبر به ۱۵ میلیون بشکه کاهش یافت؛ رقمی که در اوایل اوت حدود ۳۰ میلیون بشکه بود و عمدتاً در نزدیکی مالزی متمرکز شده بود.

از ابتدای سال جاری، وزارت خزانه‌داری آمریکا ۱۲۷ نفتکش را همراه با ده‌ها فرد، شرکت و شبکه متهم به دور زدن تحریم‌های نفتی ایران تحریم کرده است؛ اقدامی که واشینگتن مدعی است هزینه‌های نظامی تهاجمی تهران را تامین می‌کند.

تهران این تحریم‌ها را حمله به معیشت مردم و تلاشی برای واداشتن جمهوری اسلامی به تبعیت از خواست غرب توصیف کرده است.

شدت اعمال این محدودیت‌ها چنان بود که گاهی وزارت خزانه‌داری و وزارت خارجه آمریکا تقریباً هر روز نهادهای تازه‌ای را به دلیل جابه‌جایی نفت ایران در فهرست سیاه قرار می‌دادند.

با این حال، داده‌ها نشان می‌دهد وعده دولت آمریکا برای رساندن صادرات نفت ایران به صفر، فاصله زیادی با واقعیت دارد.

هم بارگیری و هم تخلیه نفت خام ایران نسبت به سال گذشته افزایش یافته است. هرچند نوسانات ماه‌به‌ماه در واردات چین محسوس بوده، اما روند کلی صعودی است. به طور متوسط، چین طی هشت ماه نخست ۲۰۲۵ روزانه ۱.۴۵ میلیون بشکه نفت خام ایران تخلیه کرده است؛ اندکی بیشتر از مدت مشابه سال گذشته.

این روند در حالی ادامه دارد که واشینگتن بیش از صد نفتکش موسوم به «ناوگان شبح» را که با عملیات قاچاق نفت ایران مرتبط دانسته بود، در فهرست تحریم قرار داده است.

نقش کلیدی چین
تلاش‌های آمریکا برای نابود کردن شبکه‌های قاچاق حکومت ایران – از رهگیری انتقال کشتی به کشتی تا اسناد جعلی و کانال‌های مالی پنهان – می‌تواند در بلندمدت تجارت تهران را کُند کند.

اما تمایل پکن برای چراغ سبز دادن به خرید نفت ایران، ورق را به سود تهران برگردانده است. بدون همکاری چین، راهبرد «فشار حداکثری» واشینگتن با خطر شکست روبه‌رو است.

شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهوری چین، ماه جاری میزبان مسعود پزشکیان، رئیس‌دولت جمهوری اسلامی ایران، به همراه رهبران روسیه، کره شمالی و دیگر کشورهایی بود که همسو با آمریکا نیستند.

این نمایش قدرت به‌طور گسترده به‌عنوان چالشی در برابر برتری آمریکا در سیاست و تجارت جهانی و نشانه‌ای از رد تغییرات ناگهانی دولت ترامپ در زمینه تحریم‌ها و تعرفه‌ها تفسیر شد.

اصرار چین بر واردات نفت ایران تنها به دلیل کمبود عرضه یا تخفیف‌های قیمتی نیست. بازار جهانی اکنون با مازاد عرضه مواجه است و قیمت‌ها پایین‌تر از سال گذشته است.

آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) در گزارش ۱۱ سپتامبر خود اعلام کرد که تولید جهانی نفت امسال ۲.۷ میلیون بشکه در روز افزایش می‌یابد، در حالی که رشد تقاضا تنها ۷۰۰ هزار بشکه خواهد بود.

برآورد تحلیل‌گران نشان می‌دهد تهران برای تداوم فروش، به پالایشگاه‌های چینی تخفیفی معادل ۴ تا ۶ دلار در هر بشکه ارائه می‌دهد. با این حال، بی‌توجهی چین به تحریم‌های آمریکا می‌تواند در مذاکرات تجاری نیز به‌عنوان اهرم فشار علیه واشینگتن عمل کند.

ترامپ پس از بازگشت به قدرت، لایه‌های متعددی از تعرفه‌ها بر کالاهای چینی اعمال کرده است. داده‌های اداره آمار آمریکا نشان می‌دهد واردات از چین در هفت ماه نخست ۲۰۲۵ نسبت به سال گذشته ۱۹ درصد کاهش یافته است.

بنابراین، امتناع چین از اجرای تحریم‌های نفتی آمریکا علیه ایران می‌تواند بخشی از راهبردی گسترده‌تر برای گرفتن امتیاز از واشینگتن در مناقشات تجاری باشد.

پیوند نفت و کالا
عامل مهم دیگر این است که صادرات کالاهای چینی به ایران به‌شدت با واردات نفت گره خورده است. محموله‌های نفتی جایگاه چین به‌عنوان بزرگ‌ترین شریک تجاری ایران را تثبیت کرده‌اند و بخشی از پرداخت‌های نفتی تهران از طریق تهاتر کالاهای چینی تسویه می‌شود.

علاوه بر نفت خام، چین همچنین خریدار اصلی فرآورده‌های نفتی و پتروشیمی ایران است که در مجموع حدود نیمی از صادرات کشور را تشکیل می‌دهند.

با وجود تحریم‌های آمریکا علیه ۹ نفتکش حامل گاز مایع ایران (LPG) در سال جاری، شرکت مشاوره «وورتکسا» گزارش داد صادرات LPG ایران در اوت به ۱.۱ میلیون تن رسیده است. داده‌های کپلر نشان می‌دهد حدود ۸۰ درصد این محموله‌ها به چین می‌رود.

با اتکای فزاینده چین به واردات نفت و فرآورده‌های نفتی ایران، اکنون بیش از یک‌چهارم از کل واردات کالایی ایران به پکن وابسته است؛ موضوعی که نقش حیاتی چین در بقای اقتصادی جمهوری اسلامی را برجسته می‌کند.