ایران در آستانه ورشکستگی آبی قرار دارد؛ بحرانی که ناشی از خشکسالی، تغییرات اقلیمی و سوءمدیریت مزمن است و به گفته تحلیلگران، ممکن است به نقطه عطفی برای حکومت جمهوری اسلامی بدل شود.
نشریه بریتانیایی «ویک» در گزارشی هشدار داد پایتخت ایران با جمعیتی حدود ۱۰ میلیون نفر، ممکن است تنها چند هفته با «روز صفر» فاصله داشته باشد؛ روزی که «شیرهای آب در بخشهای وسیعی از تهران خشک خواهند شد.»
دولت جمهوری اسلامی که همزمان با پیامدهای جنگ با اسرائیل و تنش با ایالات متحده درگیر است، برای مقابله با این بحران «به حالت اضطرار درآمده» و از شهروندان خواسته است که در مصرف آب صرفهجویی کنند.
مسعود پزشکیان، رییس دولت در ایران، دوشنبه گفت: «اگر تصمیمهای فوری گرفته نشود، در آینده با وضعیتی روبهرو خواهیم شد که قابل حل نخواهد بود.» نشریه ویک با اشاره به سخنان مقامهای ایرانی مینویسد بحران کمآبی نهتنها ناشی از خشکسالیهای پیاپی، بلکه نتیجه «برداشت بیرویه از سفرههای آب زیرزمینی، شیوههای ناکارآمد کشاورزی، و مصرف کنترلنشده آب در شهرها» است.
امیر آقاکوچک، استاد مهندسی عمران در دانشگاه کالیفرنیا در ارواین، به این نشریه گفت: «وضعیت کنونی فقط میتواند بهعنوان ورشکستگی آبی توصیف شود.» به نوشته ویک، حکومت ایران که اعتماد عمومی را از دست داده، اکنون در برابر طوفانی کامل قرار گرفته است؛ طوفانی از کمبود آب و بیاعتمادی گسترده مردمی.
نشریه المانیتور نیز در تحلیلی نوشت اقدامات اضطراری دولت برای کنترل بحران آب از دید بسیاری از ایرانیان «نشانهای از وحشت است، نه برنامهریزی» و همین بیبرنامگی میتواند تنشهای داخلی را تشدید و حتی به گسترش ناآرامیهای منطقهای دامن بزند.
دانا سامع، نویسنده جروزالمپست، به ویک گفت ایرانیان با یک «مبارزه روزمره» علیه حکومتی مواجهاند که دههها آنها را ناکام گذاشته است. شبکههای اجتماعی پر شدهاند از تصاویر «کشاورزان و صاحبان کسبوکار ناامید» که معیشت خود را از دست دادهاند و زیر فشار قطعی آب و برق، کسبوکارشان فلج شده است.
هرچند در حال حاضر هیچ نیروی سیاسی سازمانیافتهای برای سرنگونی حکومت وجود ندارد، اما سامع میگوید: «حکومتی که قادر به رساندن آب به شهروندانش نیست، در اعماق وجود خود میداند که زمانش رو به پایان است.»
ویک همچنین به تحلیل جاناتان سایه از بنیاد دفاع از دموکراسیها اشاره کرده که میگوید: «ایران تشنه فرصتی برای ایالات متحده است.» به گفته او، کمبود آب در گذشته نیز باعث اعتراضات سراسری شده؛ از جمله قیام سال ۲۰۲۱ در خوزستان و ناآرامیهای سال بعد در همدان. سایه میگوید آمریکا اکنون این فرصت را دارد که در کنار مردم ایران و در برابر حکومتی که کشور را «غیرقابل سکونت» کرده، بایستد.
همزمان، ویک مینویسد این بحران در شرایطی رخ میدهد که علی خامنهای، رهبر جمهوری اسلامی، پس از حملات سنگین ۱۲ روزه اسرائیل در تابستان امسال، «به حاشیه رانده شده» و از انظار عمومی کنار رفته است. در غیاب او، «جناحهای درون و بیرون حکومت برای کسب قدرت در دوران پس از خامنهای در حال رقابتاند.»
با این حال، فرصت زیادی باقی نمانده است. پزشکیان روز پنجشنبه هشدار داد: «اگر مردم برای صرفهجویی همکاری نکنند، تا شهریور یا مهر، هیچ آبی در پشت سدها باقی نخواهد ماند.»