با وجود حملات سنگین آمریکا و اسرائیل علیه زیرساختهای هستهای جمهوری اسلامی ایران در ماه ژوئن، کارشناسان امنیتی و مقامات رسمی میگویند حکومت ایران هنوز ظرفیت و منابع کافی برای بازسازی برنامه تسلیحات هستهای خود را حفظ کرده است.
در گزارشی تحلیلی که روز جمعه در نشریه «دیسپچ» منتشر شد، جاناتان روحه، مدیر سیاست خارجی اندیشکده «یهودی برای امنیت ملی آمریکا» (جینسا) JINSA هشدار داد که جمهوری اسلامی با وجود آسیبهای واردشده، همچنان میتواند مسیر رسیدن به سلاح هستهای را از سر بگیرد — حتی بدون نیاز فوری به غنیسازی جدید.
حلقههای زنجیره شکسته، اما کل برنامه نابود نشده
روحه مینویسد که اگرچه بسیاری از تاسیسات ایران مانند مراکز غنیسازی نطنز و فردو، کارخانه متالورژی برای تولید فلز اورانیوم، و تعدادی از آزمایشگاههای مرتبط با ساخت سلاح آسیب دیدهاند، اما معادن اورانیوم و کارخانههای اولیه تبدیل سنگ به کیک زرد دستنخورده باقی ماندهاند.
از سوی دیگر، بسیاری از مدیران پروژه و دانشمندان ارشد یا کشته شدهاند یا دیگر در صحنه نیستند. اما زیرساختهای مخفی و موازی که حکومت ایران در طی دو دهه گذشته ایجاد کرده، امکان تداوم فعالیتها را همچنان فراهم میکند.
ذخایر اورانیوم با غنای بالا؛ حلقه گمشده ماموریت
بزرگترین نگرانی کارشناسان غربی مربوط به سرنوشت حدود ۱۰ بمب معادل اورانیوم با غنای بالا (HEU) است. به گفته مقامات اسرائیلی، این بخش از ماموریت از پیش نادیده گرفته شده بود. نخستوزیر اسرائیل، بنیامین نتانیاهو، اذعان کرده که نابودی ذخایر اورانیوم بخشی از طرح حمله نبوده است.
در همین حال، گزارشهایی از جابجایی این مواد پیش از آغاز حملات اسرائیل منتشر شده است؛ موضوعی که مقامات ایرانی نیز به آن اشاره کردهاند. آژانس بینالمللی انرژی اتمی (IAEA) نیز اعلام کرده نمیتواند موجودی کامل اورانیوم ایران را تایید کند و برخی منابع از احتمال ذخیرهسازی بخشی از آن در سایت زیرزمینی «پیکاکس» سخن گفتهاند؛ سایتی که همچنان بازرسی نشده است.
توانایی ایران برای بازگشت به برنامه تسلیحاتی
روحه هشدار میدهد که ایران حتی با یکدهم ذخایر پیشین خود، میتواند طی چند هفته اورانیوم با غنای ۹۰٪ — معادل یک بمب — تولید کند. او یادآور میشود که حتی در صورت نبود تاسیسات بزرگ مانند فردو و نطنز، ایران قادر است غنیسازی را در مکانهایی کوچکتر، از جمله سایتهای مخفی، از سر بگیرد.
سازمان انرژی اتمی نیز اعلام کرده ایران میتواند در عرض چند ماه چند صد سانتریفیوژ را دوباره راهاندازی کند؛ سناریویی که در صورت بیتوجهی میتواند موجب بازگشت سریع ایران به آستانه تسلیحاتی شود.
عقبنشینی از شفافیت و توقف همکاری با آژانس
بهدنبال حملات، حکومت ایران تمامی همکاریهای باقیمانده خود با آژانس بینالمللی انرژی اتمی را متوقف کرده است. تهران شرط بازگشت بازرسیها را به رسمیت شناختن «حق غنیسازی» خود عنوان کرده — موضوعی که نه تنها مسیر بازرسیها را مسدود میکند، بلکه روند راستیآزمایی برنامه ایران را پیچیدهتر ساخته است.
جمهوری اسلامی همچنین در بیانیهای آژانس را متهم کرده که با همکاری غیرمستقیم با اسرائیل و آمریکا، زمینهساز این حملات شده است. از اینرو، به گفته مدیر سیاست خارجی اندیشکده جینسا، جمهوری اسلامی اکنون تلاش میکند از اتهام قربانی بودن بهرهبرداری کند تا از فشار نظامی یا دیپلماتیک جدید جلوگیری کند.
فرصت آمریکا برای تقویت بازدارندگی
روحه تاکید میکند که اینجاست که اعتبار تازهیافته ایالات متحده در حوزه بازدارندگی باید بهکار گرفته شود. او توصیه میکند که آمریکا، با هماهنگی نزدیک با اسرائیل و کشورهای اروپایی (بریتانیا، فرانسه و آلمان)، باید بازگشت هرگونه مذاکره یا تعلیق فشار را مشروط به پایبندی کامل و بدون قید و شرط حکومت ایران به تعهدات خود در برابر آژانس قرار دهد.
بهباور او، تنها در صورت راستیآزمایی کامل و حذف برنامه مخفی و غیرقانونی حکومت ایران، میتوان به امنیت پایدار در منطقه دست یافت.