سازمان ملل متحد اعلام کرد که تنها طی ۱۶ روز پس از پایان درگیری نظامی میان جمهوری اسلامی و اسرائیل، بیش از ۵۰۰ هزار شهروند افغانستانی از ایران اخراج شدهاند؛ اقدامی که بهگفته ناظران، به یکی از بزرگترین جابجاییهای اجباری جمعیت در دهه اخیر تبدیل شده است.
بهگزارش سیانان، سازمان بینالمللی مهاجرت (IOM) اعلام کرده است که بین ۲۴ ژوئن تا ۹ ژوئیه (۳ تیر تا ۱۸ تیر)، دستکم ۵۰۸ هزار و ۴۲۶ افغانستانی از طریق مرزهای ایران و افغانستان خارج شدهاند. این سازمان هشدار داده است که تنها در دو روز سهشنبه و چهارشنبه گذشته، نزدیک به ۶۵ هزار نفر از ایران به افغانستان بازگشتهاند و این روند پس از تعیین مهلت ایران برای خروج اتباع فاقد مدارک شتاب گرفته است.
مقامهای جمهوری اسلامی پیشتر در ماه مارس (اسفند-فروردین) از آغاز طرحی برای اخراج مهاجران غیرقانونی افغانستانی خبر داده بودند. اما شتاب ناگهانی در اجرای این طرح پس از جنگ ۱۲روزه میان حکومت ایران و اسرائیل رخ داده است؛ جنگی که با حملات هوایی اسرائیل به مواضع سپاه و تاسیسات هستهای آغاز شد و در پی آن، جمهوری اسلامی نیز به خاک اسرائیل حمله موشکی کرد.
در هفتههای اخیر، برخی رسانههای دولتی ایران بدون ارائه مدرک، افغانستانیها را به همکاری اطلاعاتی با اسرائیل متهم کردهاند. با این حال، شواهد معتبری برای تایید این ادعاها ارائه نشده است. ناظران میگویند این روایتسازی ممکن است تلاشی از سوی جمهوری اسلامی برای انحراف افکار عمومی از بحرانهای داخلی و سرکوب یک جامعه مهاجر آسیبپذیر باشد.
افزایش بازگشتهای اجباری و شرایط وخیم در مرز
بهگفته میهیونگ پارک، رییس دفتر سازمان بینالمللی مهاجرت در ایران، نیمی از کل بازگشتها در سال جاری تنها از اول ژوئن (۱۰ تیر) رخ دادهاند. او در گفتوگو با شبکه سیانان گفته است: «هزاران نفر زیر آفتاب بیامان ایستادهاند، گرمای هرات را همه میشناسند. وضعیت واقعا وخیم است.»
او افزود تنها در یک هفته از ماه ژوئیه، ۲۵۰ هزار افغانستانی از ایران بازگردانده شدهاند و در میان آنها حدود ۴۰۰ کودک بدون همراه یا جداشده از خانواده حضور داشتهاند.
تصاویر منتشرشده از گذرگاه اسلامقلعه، یکی از شلوغترین مرزهای افغانستان با ایران، دهها هزار مهاجر را نشان میدهد که در شرایط سخت، زیر گرمای ۴۰ درجه در انتظار عبور یا بررسی مدارک هستند. بسیاری از آنها سالها در ایران زندگی کرده و در مشاغل سخت و کمدرآمد مشغول به کار بودهاند.
شهادتها از برخورد خشونتآمیز و اخاذی در بازداشتگاهها
برخی از افرادی که بازگشتهاند روایتهایی از برخورد نیروهای انتظامی و تجربه بازداشت خود منتشر کردهاند. بشیر، جوان افغانستانی که در اسلامقلعه مصاحبه میکرد، گفت در تهران بازداشت شده و پس از پرداخت ۱۲ میلیون تومان بهعنوان اخاذی، به بازداشتگاهی در جنوب این شهر منتقل شده است. او مدعی شد در این بازداشتگاه نه غذایی به بازداشتشدگان داده میشد و نه آب آشامیدنی، و آنها بارها مورد ضرب و شتم و توهین قرار میگرفتند.
پریسا، دختر ۱۱ سالهای که با پدر و مادرش به مرز رسیده بود، گفت: «دیگر اجازه رفتن به مدرسه نداشتم. گفتند باید برای خروج اقدام کنیم. با اینکه سند سرشماری قانونی داشتیم، مجبورمان کردند فورا ایران را ترک کنیم.»
ادامه بازداشتها، پخش اعترافات تلویزیونی و واکنش بینالمللی
رسانههای دولتی ایران اخیرا ویدیوهایی از «اعترافات تلویزیونی» پخش کردهاند که در آن یک فرد افغانستانی اعتراف میکند به درخواست فردی مقیم آلمان، اطلاعاتی درباره مکانهایی خاص در اختیار او قرار داده و در ازای آن ۲ هزار دلار دریافت کرده است. در این گزارش هویت فرد یا مدرکی برای اثبات ادعاها ارائه نشده است.
در ویدیوی دیگری، نیروهای پلیس در حال بازداشت گروهی از مهاجران که بهگفته گزارشگر افغانستانی هستند، دیده میشوند. آنها بدون ارائه توضیحی به مقصدی نامعلوم منتقل میشوند.
این اقدامات با انتقادهای بینالمللی روبهرو شده است. ریچارد بنت، گزارشگر ویژه سازمان ملل در امور افغانستان، در پیامی در شبکه ایکس نوشت: «صدها افغانستانی و اعضای اقلیتهای قومی و مذهبی به اتهام جاسوسی بازداشت شدهاند. همچنین رسانهها با استفاده از زبان غیرانسانی، آنان را خائن خطاب کرده و باعث تحریک به تبعیض و خشونت شدهاند.»
با این حال، فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت جمهوری اسلامی ایران، در گفتوگو با رویترز مدعی شد: «ما همیشه تلاش کردهایم میزبان خوبی باشیم، اما امنیت ملی اولویت دارد و طبیعتا اتباع غیرقانونی باید بازگردند.»