نشریه فارن پالیسی در گزارش نوشت سقوط جمهوری اسلامی از یک سو میتواند به کاهش تهدید بلندمدت ناشی از برنامه هستهای تهران منجر شود، اما از سوی دیگر، ممکن است جدیترین بحران امنیت هستهای از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی را رقم بزند.
این نشریه نوشت علیرغم حملات هوایی آمریکا و اسرائیل به تاسیسات هستهای در ایران، جمهوری اسلامی همچنان به مقادیر قابل توجهی از اورانیوم غنیشده و تجهیزات حساس هستهای دسترسی دارد که در صورت فروپاشی حکومت، امنیت این مواد با چالش جدی مواجه خواهد شد.
آنچه از برنامه هستهای تهران باقی مانده
فارن پالیسی با استناد به گزارش آژانس بینالمللی انرژی اتمی نوشت حکومت ایران در حال حاضر حدود هشت هزار کیلوگرم اورانیوم غنیشده در اختیار دارد که شامل ۴۰۰ کیلوگرم اورانیوم ۶۰ درصد میشود.
این مقدار برای ساخت ۱۰ کلاهک هستهای کافی است.
این نشریه آمریکایی با اشاره به ذخایر گسترده سانتریفیوژهای پیشرفته در ایران تاکید کرد که کارشناسان هستهای جمهوری اسلامی با بیش از دو دهه تجربه در ساخت، آزمایش و بهرهبرداری از سانتریفیوژها، به اطلاعات حیاتی برای تولید مواد مورد نیاز ساخت بمب اتمی دسترسی دارند.
فارن پالیسی با اشاره به عملیات موساد در سال ۲۰۱۸ افزود اسناد محرمانهای که اسرائیل در این عملیات به دست آورد، دامنه گسترده تلاشهای تهران را برای توسعه فناوریها و فرآیندهای لازم برای ساخت سلاح هستهای تایید کرد.
فقدان نظارت بینالمللی
رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بینالمللی انرژی اتمی، اعلام کرد این نهاد پس از آغاز حملات اسرائیل در ۲۳ خرداد، به هیچ یک از سایتهای هستهای در ایران دسترسی نداشته است.
جمهوری اسلامی نیز ۱۱ تیر با طرح اتهاماتی علیه گروسی و آژانس بینالمللی خبر داد همکاری خود با این نهاد را متوقف کرده است.
فارن پالیسی هشدار داد در نبود دسترسی آژانس به تاسیسات اتمی حکومت ایران، شناسایی هرگونه سرقت یا ناپدید شدن مواد و فناوریهای حساس هستهای بسیار دشوار خواهد بود.
خطر امنیتی در صورت فروپاشی حکومت
کارشناسان هشدار میدهند در صورت فروپاشی جمهوری اسلامی، ساختار امنیتی مرتبط با برنامه هستهای تهران نیز فرو خواهد پاشید.
حفاظت از مواد هستهای نیازمند نگهبانان آموزشدیده، سامانههای کنترلی پیشرفته و حضور دانشمندان متعهد است؛ عناصری که بدون وجود یک دولت کارآمد، بهسختی قابل تامین خواهند بود.
محل دقیق نگهداری از ذخایر اورانیوم غنیشده حکومت ایران مشخص نیست و تخمین زده میشود این مواد در مکانهای امن متعددی پنهان شدهاند.
۴۰۰ کیلوگرم اورانیوم با غنای ۶۰ درصد تقریبا معادل وزن ۲۰ مخزن آبسردکن است و میتواند بهراحتی حمل شود؛ موضوعی که در صورت سقوط حکومت، جامعه بینالمللی را با چالشی جدی و جستوجویی پیچیده برای یافتن این مواد روبهرو خواهد کرد.
تجربهای بدتر از لیبی و سوریه
فارن پالیسی در ادامه گزارش خود نوشت ماهیت این مشکل بسیار حادتر از موارد مشابه در عراق پس از سقوط صدام حسین در سال ۲۰۰۳، پایان حکومت قذافی در لیبی در سال ۲۰۱۱ یا سقوط حکومت بشار اسد در سوریه در سال ۲۰۲۴ خواهد بود.
برای نمونه، در لیبی چالش امنیت هستهای عمدتا به مقدار محدودی کیک زرد (اورانیوم خام) محدود میشد که قذافی آن را در یک انبار دورافتاده در حاشیه صحرای آفریقا نگهداری میکرد.
راهکارهای پیشنهادی
فارن پالیسی پیشنهاد کرد ایالات متحده و متحدانش باید با تکیه بر اطلاعات در اختیار خود، محل نگهداری مواد هستهای ایران را شناسایی کنند و در صورت بروز خطر سرقت یا پراکندگی این مواد، برای تصرف و ایمنسازی آنها برنامهریزی دقیقی داشته باشند.
این نشریه افزود جامعه جهانی باید صرفنظر از ماهیت هرگونه حکومت جدید ایران، برای حفظ امنیت مواد حساس هستهای با آن همکاری کند.
همچنین باید برنامهای مشابه طرح «همکاری برای کاهش تهدید» که پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی اجرا شد، برای ایران نیز تدوین و اجرایی شود.
این برنامه شامل ارتقای امنیت تاسیسات و فراهم کردن فرصتهای شغلی برای دانشمندان بیکار حوزه هستهای خواهد بود.