در حالیکه دونالد ترامپ و بنیامین نتانیاهو پس از حملات گسترده ماه گذشته علیه زیرساختهای هستهای ایران، چهرهای متحد و پیروزمندانه از خود به نمایش گذاشتند، منابع دیپلماتیک فاش کردهاند که این اتحاد صرفا ظاهری است و دو رهبر در راهبردهای آینده خود، اختلافنظرهای جدی دارند.
بهنوشته اسرائیل هیوم به نقل از دیپلماتهای مطلع، ترامپ و نتانیاهو که روزهای دوشنبه و سهشنبه دیدار کردند، در حالی پیروزی در «نبرد ایران» را جشن گرفتند که پشت پرده، درباره هدف نهایی در قبال ایران، غزه و آینده خاورمیانه، شکاف عمیقی میان آنها وجود دارد.
هر دو رهبر معتقدند حملات ماه گذشته برنامه هستهای ایران را عقب انداخته، اما ارزیابیهای اطلاعاتی حاکی از آن است که جمهوری اسلامی همچنان ذخایری از اورانیوم غنیشده و توان فنی لازم برای بازسازی سریع برنامه خود را حفظ کرده است.
بهگفته دو مقام دیپلمات، پیروزی مورد ادعای آنها بیشتر یک موفقیت کوتاهمدت تاکتیکی است تا یک دستاورد استراتژیک بلندمدت.
اختلاف در اولویتها: دیپلماسی محدود ترامپ در برابر فشار حداکثری نتانیاهو
ترامپ ترجیح میدهد با تمرکز بر دیپلماسی، ایران را از رسیدن به سلاح هستهای بازدارد؛ هدفی که جمهوری اسلامی همواره آن را رد کرده است. در سوی مقابل، نتانیاهو خواهان اِعمال فشار شدیدتر و حتی در صورت لزوم، فروپاشی کامل ساختار حکومت ایران است تا تهران را وادار به ترک کامل غنیسازی اورانیوم کند؛ برنامهای که از نظر اسرائیل تهدیدی برای موجودیت این کشور محسوب میشود.
این اختلاف دیدگاه در قبال ایران، در خصوص نوار غزه نیز دیده میشود. ترامپ که در پی تثبیت چهرهای صلحطلبانه از خود است، برای دستیابی به یک آتشبس جدید میان اسرائیل و حماس تلاش میکند. اما هنوز چارچوب روشنی برای توافق نهایی وجود ندارد و آینده مبهم باقی مانده است.
نتانیاهو اگرچه در ظاهر از گفتوگوهای آتشبس حمایت میکند، اما تاکید دارد که تنها راه پایان جنگ، «نابودی کامل حماس» است. او خواهان اخراج رهبران باقیمانده این گروه به کشورهایی مانند الجزایر است؛ پیشنهادی که با مخالفت قاطع حماس مواجه شده است.
بهنوشته اسرائیل هیوم، مقامات منطقهای میگویند شکاف میان توقف موقت درگیریها و رسیدن به یک راهحل پایدار، همچنان بسیار عمیق است.
نارضایتی نتانیاهو از از سرگیری مذاکرات هستهای در نروژ
یکی از مهمترین موارد اختلاف، نارضایتی شدید نتانیاهو از تصمیم واشینگتن برای آغاز مجدد گفتوگوهای هستهای با حکومت ایران در نروژ است؛ اقدامی که نخستین گام دیپلماتیک پس از حملات ماه ژوئن به شمار میآید.
بهنوشته اسرائیل هیوم، نخستوزیر اسرائیل با هرگونه تلاش برای ارائه فرصت اقتصادی یا سیاسی به تهران مخالف است.
الگویی لیبیوار و چشمانداز تغییر رژیم
منابع مطلع به اسرائیل هیوم گفتهاند نتانیاهو بهدنبال پیادهسازی «الگوی لیبی» برای ایران است؛ یعنی برچیدن کامل برنامه هستهای و موشکی جمهوری اسلامی تحت نظارت بینالمللی و توقف غنیسازی حتی برای مصارف صلحآمیز.
بهگفته تحلیلگران غربی و منطقهای، هدف اسرائیل مذاکره با جمهوری اسلامی نیست، بلکه در پی تغییر ساختار قدرت در تهران است. با این حال، نتانیاهو برای هرگونه اقدام نظامی تازه، دستکم به چراغ سبز آمریکا نیاز دارد؛ چه برسد به حمایت عملی واشینگتن.
در سوی دیگر، ترامپ بهدنبال نتیجهای متفاوت است. منابع دیپلماتیک به اسرائیل هیوم گفتهاند رییسجمهوری آمریکا پس از حملات ژوئن، این مقطع را فرصتی برای تحقق رؤیای دیرینه خود، یعنی توافقی بزرگ با ایران، میبیند؛ توافقی که بتواند روابط اقتصادی را احیا کند و به یک پیروزی دیپلماتیک برای واشینگتن بدل شود.
در همین راستا، ترامپ اعلام کرده که مایل است در آینده تحریمها علیه ایران را لغو کند. از سوی دیگر، مسعود پزشکیان، رییس دولت جمهوری اسلامی ایران نیز در اظهاراتی غیرمنتظره گفت علی خامنهای، رهبر جمهوری اسلامی، معتقد است که سرمایهگذاران آمریکایی میتوانند بدون مانع در ایران فعالیت کنند.
دو راه دشوار پیشروی تهران
حکومت ایران اکنون با دو گزینه سخت مواجه است: یا باید با خطر حملات جدید روبهرو شود، یا با پذیرش عقبنشینی، تحقیر داخلی را بپذیرد. بهنوشته اسرائیل هیوم، تحلیلگران معتقدند تهران ممکن است تلاش کند با کشدادن مذاکرات، بدون ترک کامل برنامه هستهای، زمان بخرد.
گزینه جایگزین اسرائیل: ضربات دورهای برای مهار مداوم
در نبود توافق، اسرائیل بر سیاست «مهار مداوم» از طریق حملات نظامی دورهای تمرکز کرده است. به باور تلآویو، این راهبرد هم توان بازدارندگی را حفظ میکند و هم مانع از بازسازی زیرساختهای هستهای ایران میشود.
اسرائیل اکنون خود را قدرت نظامی بلامنازع منطقه میداند؛ کشوری که آماده است در صورت لزوم، بدون واهمه از تبعات بینالمللی، اقدام کند.
در مقابل، دولت آمریکا با احتیاط عمل میکند. اگرچه بخشهایی در واشینگتن نیز خواهان تغییر رژیم در ایران هستند، اما ترامپ تمایلی به پرداخت هزینههای گسترده نظامی و اقتصادی چنین پروژهای ندارد.
«دیگر نه»؛ پیامی از ترامپ به منتقدان
ترامپ عملیات ۲۲ ژوئن را حملهای دقیق و محدود توصیف کرده و ضمن هشدار درباره احتمال حملات بعدی در صورت افزایش غنیسازی، بارها تاکید کرده که برنامه هستهای ایران «نابود شده است». بهگفته تحلیلگران، این عبارت بیش از آنکه گزارشی از واقعیت باشد، هشداری است تا طرف مقابل انتظار اقدامهای گستردهتر را نداشته باشد.
الکس وتانکا، مدیر برنامه ایران در اندیشکده خاورمیانه در واشینگتن، در گفتوگو با اسرائیل هیوم تاکید میکند که این سخنان ترامپ نشانهای است مبنی بر اینکه او تمایلی به درگیر شدن عمیقتر ندارد.
نبود نقشه راه برای تغییر رژیم
آلن ایر، دیپلمات پیشین آمریکا و کارشناس فارسیزبان، در گفتوگو با اسرائیل هیوم میگوید: باوجود لفاظیهای تند نتانیاهو و متحدانش، طرح عملی مشخصی برای تغییر رژیم در ایران وجود ندارد.
برخلاف عراق، در ایران نه نیروی زمینیای حضور دارد و نه اپوزیسیونی معتبر که بتواند ساختار قدرت را دگرگون کند؛ بهویژه با توجه به نقش کلیدی سپاه پاسداران در حفاظت از حکومت.
آمریکا شاید از نظر تسلیحاتی از اسرائیل حمایت کند، اما راهبرد اصلیاش تکیه بر فشار اقتصادی و دیپلماسی برای مهار تهران است. نتیجه این وضعیت، بهنوشته اسرائیل هیوم، نوعی «بنبست شکننده» است که پایان روشنی برای آن متصور نیست.
نتانیاهو: فرصت راهبردی زودگذر است
بهگفته منبعی نزدیک به نتانیاهو، نخستوزیر اسرائیل معتقد است لحظه کنونی یک فرصت استراتژیک کوتاهمدت است که نباید از دست برود. از دید او، اکنون بهترین زمان برای اقدام سریع و قاطع است، پیش از آنکه ایران فرصت بازیابی از آسیبها را پیدا کند.
این منبع تاکید کرده که زیرساخت دفاع هوایی ایران آسیب دیده، تاسیسات هستهای آن تضعیف شده، شبکههای نیابتیاش ضربه خوردهاند و بازدارندگیاش متزلزل شده است. اما تهران میتواند ظرف چند ماه این وضعیت را تغییر دهد.
بنابراین از نظر نتانیاهو، جنگ هنوز تمام نشده، بلکه در مرحلهای تعیینکننده قرار دارد، مرحلهای که از دید او «وجودی، راهبردی و حیاتی» است.